Kulturë
Hivzi Muharremi: Monografia ‘’Teatri i Pejës’’ – vepër antologjike
E marte, 24.04.2012, 06:54 PM
Studim libri
MONOGRAFIA “TEATRI I PEJËS”-VEPËR ANTOLOGJIKE
(Sejdi BERISHA: “Teatri i Pejës”-Monografi, botues Club Kultura Pejë, 2012)
Nga Prof. dr. Hivzi Muharremi
Monografia e “Teatrit të Pejës” e autorit Sejdi BERISHA, e cila kohë më
parë është botuar, për mua është një ngjarje e veçantë kulturore, një ngjarje e
cila për shumë dashamirë të artit skenik deri me sot ka mundur të jetë vetëm
iluzion, por me këmbëngulësin dhe me
punën intensive e të palodhshme të autorit, kjo vepër monografike kushtuar institucionit
më të rëndësishëm të kulturës Teatrit të Pejës, sot “rilind”, rrezaton dhe
ndodhet para nesh, vepër kjo madhore e shkrimtarit dhe publicistit Sejdi
Berisha kushtuar këtij tempulli të kulturës, ku kanë aktruar dhe defiluar me
qindra emra të njohur të arteve skenike dhe jo vetëm të kësaj fushe.
Përkushtim madhor për një pasqyrë historike të artit skenik dhe të vlerave
kulturore
Më shumë se dy dekada, S. Berisha me
përkushtim i është qasur një projekti të tillë. Për punën sizifiane të këtij
projekti më së miri shprehet autori, ku në mes të tjerash thotë: “Kjo “përallë”
për këtë monografi është e kahmotshme dhe se pjesa dërmuese e materialit të
cilin e kam pas grumbulluar, ka rrugëtuar dhe ka udhëtuar së bashku me mua,
veçmas në kohën e luftës në Kosovë.” Pra, siç shihet, autori jo vetëm që një
kohë të gjatë është preokupuar me një
studim, ta quaj antologjik për institucionin kulturor të arteve skenike në Pejë,
nga i cili rrodhën emrat më të spikatur të vokacioneve të ndryshme
skenike-artistike. Pra, nuk është për tu quditur se me aq këmbngulësi dhe
përkushtim të madh i është qasur përpilimit të materialit studimor, i cili me
një gjuhë të lehtë, të pastër dhe të rrjedhshme, me metodologji shkencore i zbaton
metodat komporative, analitike dhe sintetike. Sejdi Berisha dëshmon për
përkushtimin e madh dhe mishërimin që e kishte gjatë dekadave me Teatrin e
Pejës, përkatësisht për botim të një monografie gjithëpërfshirëse.
Para se të
shpalosim materialin e tërësishëm të shkruar nga pena e autorit, i cili më së
katër dekada është prezent me shkrime në shumë revista periodike dhe në ato
të përditshme e shohim të udhës që në pika të shkurtëra, para auditorit të respektuar në mënyrë koncize ta paraqesim jetëshkrimin
e krijuesit. Që nga shkolla
fillore, fillon të shkruaj poezi, të cilat së pari i botohen në gazetën
“Flaka e Vëllëzrimit” të Shkupit, e pastaj, në “Pionieri” dhe në “Rilindja
për fëmijë”. Nga këtu zë fill edhe zhvillimi i talentit të tij edhe si
shkrimtar edhe si gazetar. Në vitin 1972 punësohet në Radiotelevizionin e
Prishtinës, përkatësisht në Radio-Prishtina si korrespondent nga Peja. Në
këtë detyrë qëndroi deri në vitin 1990, kur policia serbe me dhunë i dëbon
nga vendet e punës. Sejdi Berisha,
gjatë punës në Radio-Prishtina ka arriturr titullin e Redaktorit të
Kategorisë së Parë. Në vitin 1982 nxori numrin e parë të gazetës “Peja” dhe
ishte themelues i Radio Pejës (1981). Në vitin 1982 ishte edhe drejtor i
këtij institucioni me rëndësi të veçantë informative dhe shoqërore. Është njëri prej punëtorëve
më të mirëfilltë të kulturës në Pejë dhe më gjerë. Është anëtar i Lidhjes së
Shkrimtarëve të Kosovës dhe i Lidhjes së Gazetarëve të Kosovës. Ka botuar tridhjet
libra, nga fushat e ndryshme artistike dhe me qindra vështrime kritike,
ese, studime etj. Që nga mosha
fëmijërore kur është kyqur në teatër e deri me sot është aktiv me punën e tij
të paloshshme dhe frytdhënëse drejt avancimit e afirmimit të teatrit. |
Në aspektin metodologjik monografia
“Teatri i Pejës” është e konceptuar përmes kapitujve duke filluar nga : 1.hyrja,
2. Nga rrjedhat zhvillimore historike të Pejës, 3. Fillet e artit skenik në
Pejë, 4. Peja çerdhe nga dolën artistët më të njohur të Kosovës. 5. Periudha e
viteve të 60-ta të shekullit kaluar, 6. Periudha e rezultateve të mëdha, 7. Vitet
e 70-ta Aktivitetin e teatrit e karakterizojnë përgaditjet e dramave kombëtare
dhe cilësia e lojës në skenë, 8. Numri i atyre që u kyçën dhe kontribuan në
zhvillimin e artit skenik është i madh, 9. Angazhimi dhe kontributi i femrave
në zhvillimin e artit skenik në Pejë, 10. Situata politike në Kosovë
reflektohet edhe në punën e teatrit, 11. Drejtorët e deritashëm të teatrit, 12.
Gazetarët të cilët e kanë përcjellë punën dhe rezultatet në fushën e artit
skenik në Kosovë. 13. Arti skenik edhe pas Luftës në Kosovë vazhdon rrugëtimin
dhe me kapitullin 14. Në vend të fjalës përmbyllëse “Kështjellë shpirtërore nga
e cila nuk mund të dilet pa e hulumtuar kohën, pa e kërkuar vetvetën…” Kuptohet
në fund 15. Bibliografia dhe 16. Shënim
për autorin.
Do thënë që nga trajtimi i gjenezës së
historikut të teatrit të Pejës, autori jo vetëm që e ka konsultuar materialin
por anën tekstuale të kapitujve e ka ilustruar me riprodhime të shumta duke
filluar nga posterët e shfaqjeve, fotografive si nga ato të imazheve të periudhave
të ndryshme historike, ku Peja ka kaluar e deri të fotot e shfaqjeve dhe
portreteve të krijuesve, numri i të cilëve goxha i madh është trajtuar në
monografinë e autorit. E tëra e kësaj reflektohet në vlerat ideo estetike të
monografisë.
Kronologjia zhvillimore e Pejës, vlerat kulturore dhe arti skenik
Në kapitullin e parë, në mënyrë
kronologjike trajtohet ecuria zhvillimore e qytetit të Pejës. Një nga qendrat
më të rëndësishme të Kosovës e cila që nga viti 1912 është veçuar me aktivitete
të ndryshme kulturore. Në gjirin e saj kanë vepruar orkestrina të ndryshme, si
ajo e mandolinave dhe Orkestra frymore, që ishin raste të rralla apo nuk
ekszistonin në qendrat tjera. Në vazhdën e këtyre grupeve filloi funksionimi i
teatrit të qytetit, i cili për një kohë të shkurtër i tejkaloi të gjitha
përmasat komunale dhe u bë një ndër teatrot më të njohur dhe më të afirmuar jo
vetëm në Kosovë por edhe në ish vendet e Jugosllavisë së atëhershme. Gjithashtu,
autori na japë një pasqyrë zhvillimore të shumë aktiviteteve apo manifestimeve
që janë zhvilluar në Pejën e atëhershme siç janë: “Netët e Dukagjinit”, Mitingu i Poezisë Revolucionare”
dhe Festivali i Teatrove Amatore . Veprimin e më së dhjetë
klubeve futbollistike, disa prej të cilave garonin në rangun më të lartë të
futbollit si dhe shumë shoqëri e klube të tjera të hendbollit, basketbollit,
atletikës dhe boksit.
Sejdi Berisha
ndryshme do t’i dëshmojnë vlerat e veta
dhe do të bëhen laureat të mirënjohjeve dhe shpërblimeve të ndryshme artistike.
Aktiviteteve kulturore të organizuara në
atë kohë, padyshim një ndihmesë të madhe iu kanë dhënë edhe zejtarët pejan si
në aspektin material po ashtu edhe moral e artistik. Pra, zejtarët, sipas
autorit Berisha, u angazhuan në shoqëri të ndryshme qysh në kohën e sundimit
turk e posaçërisht që nga viti 1914 e tutje. Sipas të gjitha gjasave, shfaqja e
parë në këtë periudhë, shikuesve u prezantohet nga Shoqëria Antoniane, me
titull “Zefi i vogël”, në të cilën një
ndër rolet kryesore e interpretoi edhe
Mark Gashi, argjendar i njohur e me traditë të gjatë në Pejë.
Këtij aktiviteti që në haperimet e para drejtë tempullit
skenik i bashkangjiten edhe shumë zejtarë së bashku me plejadën e aktorëve në
teatrin sapo të formuar, si: Ramiz Loxha, Kadrush Bala, Malo Gami, Ahmet
Spahiu, Muharrem Dina, Kristë Berisha, Nuredin Loxha, Rrok Gega, Emine Shabi,
Lejtore Krajku, Nazmie Thaqi e të tjerë, që do ta fillojnë punën e tyre në
teatrin sapo të formuar. Një pjesë e këtyre aktorve janë marrë me zeje të
ndryshme. Gjurmët e artit skenik në Pejë, sipas autorit datojnë që nga viti
1900.
Në kapitullin “Fillet e artit skenik në
Pejë” datojnë vedçmas që nga viti 1939, kur fillojnë themelet e para në
organizim të mbrëmjeve humoristike, me prezantime të shkurtëra aktrimi nëpër
oda dhe shtëpi”. Këto ishin xixillonjat e para teatrale që filluan gradualisht
të joshin një numër të konsiderueshëm të qytetarëve.
Në vitet e 50-60 teatri i Pejës, jo vetëm
që ishte më i kompletuar në aspektin aktoresk, por edhe niveli i shfaqjeve
ishte shumë më cilësor e më atraktiv. Për dashamirët e artit skenik, në atë
kohë, pjesët teatrale ishin pjesë e pandashme e jetës së tyre. Shfaqjet më
joshëse atëbotë ishin “Dredhitë e Shaptukut” dhe komedia e Kristo Floqit “Burri
burrë” me rolet e interpretuara nga Kristë Berisha, Ilijaz Nushi, Sytkie Turjaka,
Nazmije Thaqi etj. Gjithashtu duhet përmendur edhe dramën e Jusuf Kelmendit
“Hakmarrja’, e cila jashtëzakonisht mirë është pritur nga dashamirët e teatrit,
për shkak të temës aktuale që trajtonte për atë kohë.
Aktorët që i dhanë shpirt artit skenik dhe vlerave shpirtërore e kulturore
Në kapitullin “Peja çerdhe prej nga
dolën artistët më të njohur të Kosovës”, autori Sejdi Berisha, fillon me një
hyrje të shkurtër duke na prezentuar emrat më të njohur të artistëve nga fushat
e ndryshme të arteve skenike, e që padyshim një numër nga ky grup i prezentuar
janë bërë ëmblemë e teatrit shqiptarë. Në mesin e emrave më të njohur spikasin:
Melihate Ajeti-Qena, Abdurrahman Shala, Malo Gami, Kristë Berisha, Ragip Loxha,
Nuredin Loxha, Istref Begolli, Faruk Begolli, Ahmet Spahiu, Ekrem Kryeziu, Igballe
Gjurkaj-Qena, Asllan Hasaj, Afrim
Kasapolli, Ahmet Jakupi, Selami Taraku etj.
Shtegtimin e vet drejt arritjës së cakut
në aspektin profesional, padyshim që me këtë brez, Teatri i Pejës është dashur
ta arrijë, apo siç thotë autori: “ Këta dhe shumë tjerë, jetës skenike,
teatrit, filmit, televizionit, akademisë së arteve dhe përgjithësisht kulturës
i dhanë shpirt për të ecur më pastaj drejtë të të arriturave të vlerave
shpirtërore dhe kulturore.
Bekim Fehnmiu i
veçantë në jetë, i veçantë në aktrim... Në këtë kapitull
në mënyrë analitike është përfshir portreti i Faruk Begollit, Bekim Fehmiut,
Muharrem Qenës, Istref Begollit etj. Veçanërisht me një theks të veçantë
është ndal në studimin: Bekim Fehmiu në skenën e teatrit të Pejës. Për aktorin e
përmasave botërore, i cili padyshim famën e vet më të madhe e ka arritur me
“Mbledhësin e puplave” dhe “Odiseun”. Në vitin 1955/56
me trupe ne Teatrit Krahinor ka aktruar në skenën e teatrit të Pejës. Ky
artist i madh i botës së artit skenik dhe filmik, me sukses i ka realizuar
rolet në mbi dyzet e pesë filma në ish-Jugosllavi dhe në botë. Autori i
librit, kapitullin kushtuar Bekim Fehmiut e fillon me nëntitull: Uliksi ikën…
Bekim Fehmiu i dha fund jetës së tij. Aktori i vetëm shqiptar i përmasave
botërore, i veçantë në jetë dhe aktrim, ishte i veçantë edhe në vdekje dhe amanet…” |
Gjithashtu, me një theks të veçantë, S.
Berisha e bën prezantimin e artistit Istref Begolli, i cili që nga mosha shumë
e hershme ka hyrë në botën e artit skenik, andaj është personaliteti më i
ndritshëm i skenës shqiptare. Në vitin 2007 teatri i qytetit i cili kishte
arritur t’i kryejë të gjitha obligimet ligjore për avancim në teatrin
profesionist. Vendoset që emërtimi të jetë Teatri Profesionist “Istref
Begolli”.
Padyshim, emri i Profesorit Faruk
Begolli është bërë sinonim për artin skenik-aktoresk në Kosovë. Krejt jetën e
shkriu në dërrasat e teatrit, e sidomos ishte i mishëruar me teatrin “Dodona”.
Dua t’ia citojë fjalët nga intervista e fundit të Farukut që janë edhe në
monografinë “Teatri i Pejës”: “ Kurrgjë
nuk kam gabue për krejt atë që kam bërë në këtë jetë. Nuk më vjen aspak keq që
nuk kam ba edhe më shumë. Asgjë nuk kam
lanë mangut. Kam rrënu me kënaqësi. E tash, po pres, e çka po pres? Nuk po pres
ma duartrokitje, as rezultate, as kritikë, as… a? Po pres me pushue… me ikë.
Gjithashtu, edhe emri i Kristë Berishës
është ngushtësisht i lidhur me Teatrin e Pejës, i cili ka realizuar shumë
shfaqje dhe është iniciator për themelimin e dramës shqipe që nga viti 1945 në këtë
qytet. Shfaqja më e suksesshme që e ka realizuar nga një numër të shumtë është
“Kryet e Hudrës”.
Me dramën “Valsi i kuq” fillon fryma e vlerave moderne...
Ndërsa, me vuarjen e dramës “Valsi i
kuq” në skenën e Teatrit të Pejës, autorit Sejdi Berisha, fillon të zbatojë një
frymë të re në sendërtimin e vlerave moderne në këtë institucion. Mund të themi,
për herë të parë, pikërisht me këtë shfaqje, ku padyshim rol parësor ka luajtur
edhe regjisori Halil Gashi, ndërsa mesazhin e dramës e ngrit Selami Taraku,
kontribut tjetër për këtë pjesë kanë dhënë edhe aktorët: Shaip Grabovci, Ilijaz
Nushi, Nuradin Sadiku, Adnan Limani, Shefqet Zogaj, Ferdije Shabi e Osman
Kollçaku, skenografi Nuradin Loxha dhe kompozitori Akil Koci.
Në kapitullin “Arti skenik edhe pas
luftës në Kosovë e vazhdon rrugëtimin”, theksohet se periudha e pas luftës në
Kosovë, kishte një ngecje në vazhdën e aktiviteteve të teatrit, kuptohet për
shkaqe objektive, ndonëse objektin e teatrit forcat e KFOR-it e kishin
planifikuar për aktivitetet e tyre. Mirëpo një ngecje kulturore zgjati deri në
vitin 2001, kur u aftësua objekti i Kino-Teatrit “Jusuf Gërvalla”, i cili deri
në lirimin e teatrit të qytetit shërbeu për aktivitete të ndryshme kulturore.
Me rihapjen e teatrit me 26 prill 2003, arti skenik e filloi shtegtimin e vet
drejt teatrit profesionist, ku edhe vizioni i Drejtorisë së Kulturës dhe
ekzekutivit komunal, ishte që Peja pas një kohe shumë të gjatë dhe me një
historik mjaftë të bujshëm, më në fund të bëhet qyteti i katërt me teatër profesional.
Në kapitullin në vend të fjalës
përmbyllëse: “Kështjellë shpirtërore nga e cila nuk mund të dilet pa e
hulumtuar kohën, pa e kërkuar vetveten..”, shkrimtari dhe publicisti Sejdi
Berisha, në mënyrë poetike e prezanton rrugëtimin zhvillimor të Teatrit të Pejës, i cili kishte një historik të bujshëm e ku caku
kryesor ishte shtegtimi drejtë arritjes së statusit profesionist.
Institucioni kulturor i cili shpërblehet me një vepër të madhore dhe
gjithëpërfshirëse
Dhe në fund, lirisht mund të them se
autori Sejdi Berisha, ia ka arritë qëllimit, pikësynimi i të cilit ka qenë që
më në fund edhe Teatri i Pejës të shpërblehet me një vepër gjithëpërfshirëse,
të artistëve të cilët tërë jetën ia kanë kushtuar artit skenik-aktrimit.
Nuk është për tu çuditur përse doli një
vepër kaq e suksesshme, kur dihet fakti se autori i kësaj monografie jo vetëm
që ishte krijues i të gjitha fushave artistike, por njëherit ishte i mishëruar
me botën e artit, ishte artist me plotë kuptimin e fjalës, njohës i mirë i të
gjitha zhanreve artistike, mos të përkufizohem vetëm në atë skenik. Andaj, me
kënaqësi të madhe mund të konstatojë se kjo vepër e shkrimtarit dhe publicistit
Sejdi Berisha, është vepër antologjike për Teatrin e Pejës.
Studimin e shkrimit recensional do ta përmbylli me mendimin përfundimtar të autorit n ga kapitulli i fundit “Në vend të fjalës përmbyllëse”: “Unë kaq thash... por, jo aq sa kam dëshiruar, aq sa dëshiroj për ta flakur mjegullën, nebulozën dhe smirën, të cilat me decenie mbase me shekuj i kanë ngatërruar ecjet… Kjo është e tërë ajo që kam mundur të them e të shkruaj për teatrin. Kjo është ajo që ka dhënë Teatri i Pejës, ky ishte i tërë thesari që e vuri si themel dhe i forcoi vlerat shpirtërore dhe kulturore”!