Gani Mehmetaj: Fatprera

Fatprera

Tregim nga Gani Mehmetaj

Plagosja e Cubit, u përfol gjatë. Asnjëri nuk u gjend afër kur u qëllua; askush nuk e pa dorasin. Secili fliste me siguri të pakundërshtueshme për motivin e plagosjes dhe mënyrën se si e mori plumbi. Sipas taborit të parë më të zëshëm atë e qëlluan në qilare grash, por ai theu ikën dhe u plandos rrëzë malit, të mos ia merrnin vesh lapërdharit. Të tjerët bënë be e rrfe se deshën ta vrisnin shkitë e Kollashinit, sepse një kohë të gjatë ia vunë syrin, e ndoqën hap pas hapi, meqë u ndihmonte komitëve dhe gëzonte namin e kaçakut më të guximshëm në nahijen e Pejës deri të Ura e Shenjtë. Te tretët flisnin të sigurt sikur e qëlluan asqerët e turkut, sepse u doli disa herë në pritë kur mësyn Lugun e Drinit.

Ata që e mbronin kaçakun e guximshëm nga thashethemnaja për lapërdhari bënë be e rrfe se ai kurrë nuk bëri zullum nëpër qilare grash, as kishte rënë në sy për harbime me çobanesha. Ngulmonin t’i jepnin rrugë përbetimit të organizuar kundër tij, mirëpo i kapte dëshpërimi kur shihnin në sytë e ndonjërit mosbesimin. Ata që përpiqeshin ta njollosnin bëheshin të zhurmshëm për fundin e palavdishëm të Cubit, duke qeshur me dashakeqësi.

Qe të tri versionet për plagosjen e Cubit qarkullonin me të njëjtën intensitet jo vetëm në Lugishtë- buzë Drinit, ku një takëm njerëzish punonin pak, ndërsa gjithë ditën gjuanin gurapeshë, zinin peshq në Dri, ose dilnin në mal për gjah.

Bashkëkatundarët, në mesin e të cilëve pati armiq të heshtur, e urrenin Cubin. Po t’i pyesja pse, nuk ta thoshin dot. Nami i tij i bënte nervoz, ua nxirrte në shesh vrerin e smirës. Disa prej tyre dyshonin t’ua ketë shaluar gratë, edhe pse nuk e dinin kur dhe ku. Po ashtu qenë të sigurt se gratë e tyre e ëndërronin këtë burrë të guximshëm, e jo si ata që kërruseshin gjithë ditën mbi misër e lakra duke prashitur. Ato lakmonin trimat që harbonin fushave e maleve, gjakonin prekjen e burrave që digjeshin nga zjarrmia. Cubi ishte në ëndrrën e tyre.

Trimin lojcak, sipas disave, e ëndërronte edhe Bardhokja e Lanit, e bukur dhe lozonjare.  Sipas pëshpërimave të grave ajo s’do t’ia thoshte këtë simpati edhe sikur të përpiqeshin tokë e qiell. Aq krenare e kokëfortë ishte. Megjithatë qarkullonin fjalë sikur pati një histori dashurie mes tyre...

Saktësisht askush nuk dinte ta zbërthente më tutje këtë dashuri, sepse asnjëherë s’i panë  bashkë. Pse i lidhnin mes veti, do të rrudhnin me supe po t’i pyeste kush. Mbase, hamendësoja unë, sepse ajo ishte e bukur, e zhdërvjelltë, e drejtpërdrejtë, t’i thoshte gjërat troç, kështu që askujt që e kalonte kufirin nuk i mbetej borxh, por as nuk e linte të shpresonte. Djemtë ofshanin dhimbshëm kur kalonte ajo rrugës. Dukej ëndërrimtare: e brishtë, e ndjeshme, flurore, me lëkurë gati të tejdukshme të bardhë, ku shquheshin degëzimet e kapilarëve, ndërsa kishte sy të mëdhenj të kaltërt si dy liqenet e Bjeshkëve të Rugovës. Ta quaje engjëll, ishte pak.

Edhe Cubi ishte ndryshe nga burrat e tjerë, prandaj diçka u thoshte se atë s’do ta refuzonte dot, s’do t’i bënte zemra. Ishin të sigurt burra e gra se s’ka femër qw do t’ia kthente shpinën Cubit.

Derisa në katund dhe më gjerë bluheshin hamendësime të këtilla dhe të tjera që s’ t’i kapte mendja, gjërat morën rrokullimën në mënyrë të papritur, kështu që në vend të flitej për bëmat e Cubit, apo për dashurinë e hamendësuar me Bardhoken, ai dergjej në shtrat nga një plumb që e përshkoi trupin e tij anë e përtej. Shumica e lugishtasve e donin, sepse u doli krah, u bë engjëlli i tyre mbrojtës. Prandaj për t’ua prerë hovin shpifjeve thirrën të parët e shtatë copë katundesh dhe me ngarkuan mua t’ua tregoja fije e për pe si qe puna e hamendësimeve që i hutonte burrat. Nuk ngurrova t’u dal përballë, sepse e pata mik shpirti dhe besoja në ndershmërinë e tij. Nuk do të shtoj dhe as nuk do të mungoj asgjë.

- Unë e njihja, ashtu si i gjithë katundi për trimëri e fisnikëri, për të tjerat, janë fjalë në erë, sepse fjalët e hallkut dhe birat e gardhit s’mbyllën kurrë, - u thash burrave në fillim të bisedës.

Ata më panë më vëmendje dhe me thanë të vazhdoja: - Ishte fillim maji. Kohë pune e qetësie, kur u dëgjua një krismë që ushtoi Lugut të Drinit- ia fillova rrëfimit. - Nuk vonoi zëri i kushtrimit:  “Oo, burra, e vranë Ukën, nipin e Xhemë Berishës!”

Nuk mund të besonin që dikush mund të shtinte në çunin 13-vjeçar. Por më të gjindshmit rrëmbyen pushkët dhe mësyn një herë kah vendi i ngjarjes. Dikush u tha: “vrasësi iku cepave të shelgjishteve, bregut të Drinit’. Atëherë ndjekësit u përpoqën ta arrinin Dydeshin para se ta kapte këtë pyllnajë vrasësi. Ishte vonë. Të dëshpëruar, varën pushkët në çengel dhe u rreshtuan katundisht të shkonin në ngushëllime të plaku i Berishve, sepse babai i çunit jetëshkurtër nuk ishte në mesin e të gjallëve-  e patën vra shkitë e Shekullarit kur sulmuan në kullotat e Gurrave të Bardha.

Jeta e këtij vogëlushi u shua në mënyrë banale. Vrasësi, rrogëtar i të parit të Shkrelit ra në rrafsh për t’i kullotur delet, megjithëse tashmë livadhet ishin zënë. Uka me barinjtë e tjerë, i dolën para. Rrogëtari, papritmas hoqi pushkën nga krahu dhe shkrepi në djaloshin. Fëmijët u lemerisën, duke u shpërndanë nëpër livadhe apo u fshehën në Llugat e Drinit. Vrasësi pa ç’bëri, la delet dhe ia theri lumit përpjetë.

Të nesërmen i Shkrelsi u çoi fjalë: “dorasi, Selman Fatmushi, erdhi në Shkrel pas nënës që u martua në Rugovë”. Por shkitë e Shekullarit ishin në armiqësi me katundet e Lugut të Drinit, kështu që e pranuan gjakësin krah hapur.

Pyetja e parë që shtruan burrat ishte: kë të dërgonin në Shekullar? Të hyje në mes të shkive dhe t’ua vrisje njeriun, ishte e pamundur. Të prisje që ai të tregohej i pakujdesshëm, vështirë të besohej. Dikush tha: Cub Lugishta, mund t’ua nxirrte hakun.

Nuk kaloi shumë kohë kur një zë malësori nga Shkalla e Keqe e shpateve të Rusolisë dha kumtin: Cub Lugishta vrau Selman Fatmushin!

Peripecitë e Cubit s’qenë të pakëta. Me të mbërritur në Shekullar, takoi një plakë nga fisi i Kuçeve. Cubi i i tregoi hallin- donte të takonte një të katundit.

- Thonë se vrau një çun, - ia ktheu plaka, duke e shikuar në sy. - Burrat e Shekullarit i dhanë fjalën se do t’i dalin zot, - vazhdoi ajo, sikur donte t’ia bënte me dije të ketë kujdes. Cubi falënderoi plakën dhe priti në ahishte sa të ngrysej.

Në shtëpinë e Zhivoradit, ku rrinte gjakësi, më të rënë nata filluan shkitë këngën në kupë të qiellit. Cubi u përvodh pas gardhit, hyri në ahur. Pa u ndjerë iu afrua odës së burrave ku shkitë këndonin për luftërat kundër shqiptarëve. Qejfli nga rakia, të përndezurve as u shkonte ndër mend se pas disa çastesh do t’ua prishte dikush ahengun me një shkreptimë si reja për së kthjellti.  Në kulmin e gëzimit, Cubi hapi me vrull derën, shikoi ngultas, pa Selmanin me kapicë në kokë (e kishte ndërruar plisin e bardhë me kapicën malazeze), të djersirë dhe të skuqur nga kënga e rakia. I porsaardhuri ia drejtoi pushkën dhe shkrepi vetëm një herë. Cubi në fraksion sekonde u kthye më rrëmbim, duke ua mbyllur derën me rezë prapa. Kërceu në një bure të madhe që e kishin lënë të zotët e shtëpisë në divan hane.

Shkitë e Shekullarit u çoroditën. Iu desh kohë ta merrnin vetën. Dikur mësyn të çartur drejtë derës së mbyllur, të cilën pasi dhanë e morën e shkallmuan me tërbim dhe dolën në rrugë të çatalluar nga era e gjakut. Të gjithë ishin të armatosur. Brodhën në tufë të ndërkryer nëpër katund dhe maleve përreth. Dikur u kthyen duarthatë e të dëshpëruar. Kur të gjithë u qetësuan në gjumë të thellë, Cubi doli nga bura e madhe dhe u kthye pa therë në këmbë në shtëpi.

Me të përfunduar rrëfimin e parë, të gjithë ofshanë të mrekulluar nga guximi dhe shkathtësia e Cubit.

Por atyre u interesonte edhe rasti tjetër, kur Cubi mori plumb në cullë të barkut. Edhe në këtë rrëfim nuk i zhgënjeva duke ua përshkruar në hollësi trimërinë e tij:

- Dikush ia përcolli Cub Lugishtës të falat e komitëve: t’ua hiqte qafe Radoshin e Nikshiqit që endte lëmsha në qytet dhe shpërndante flori për të vrarë burrat në zë. Pushtetarët turq e dinin këtë gjë, por s’u bëhej vonë: me mashën e shkive hiqnin qafe shqiptarët në zë dhe vetë dilnin të larë. Ai e siguroi lajmësin se kjo punë do të kryhej.

Disa kohë nuk u dëgjua asnjë fjalë për Cubin. Nuk dihej a flinte në katund a nëpër male. Më vonë ata që qëlluan afër tregojnë:  Me të dëgjuar krismën e parë mësyn të tronditur kush të mbërrinte i pari. Krisma e dytë nuk vonoi- më e thekshme se sa e para. Cub Lugishtën e gjetën të shtrirë përmbys, duke u përpëlitur. Ata që mbërritën të parët u çmeritën kur e panë me tirq nëpër këmbë dhe me bythën e zbuluar, të bardhë si të mjelat e djathit. Ai si të mos kishte ndodhur asgjë, megjithëse e shtrëngonte stomakun nga dhembjet, u tha të parëve që iu afruan: “Radoshi i Nikshiqit iku, por nuk duhet të jetë larg”. Disa mësyn drejtë ahishtës së dendur, të tjerët iu afruan për ta ndihmuar, duke ia veshur tirqit që i silleshin nëpër këmbë, ndërsa vazhdari i gjakut i shkonte barkut teposhtë nëpër herdhe që iu kishin rrudhur si patatet e ngrira në dimrin e acartë. E pastruan, e veshën si munden, ia lidhën plagën me shaminë që e shpërlanë aty pari të uji i akullt i burimit. Kur e mori vetën pak ua sqaroi burrave si ia zuri pritën Radoshit. “Nuk e çarmatosa të birin e thiut - e lash me pushkë e rrethatore, të veshur si gratë e Rugovës. Ai nuk u përpoq të më kundërvihej. Që nga malet e Sejnovës e deri në Shpatët e Drinit folëm herë për prijësit e tyre, herë për prijësit tanë”, vazhdonte me frymëmarrje të vështirësuar ai.  “Ishte i gojës dhe e fliste gjuhën tonë sikur ta kishte ba nana Timë”, tregonte Cubi.

Një dakik deshi të shkarkonte fshikzën e mbushur Cubi: hoqi rrethatoren, la pushkën më një anë dhe u largua fare pak, por gjithnjë duke e pasur përballë Radoshin, që shihte i shkujdesur. Nuk u shkarkua mirë kur dëgjoi një krismë të thekshme që e goditi në cullë të barkut. Cubi ra përmbys i befasuar, ndërsa Radoshi ia theri. Mirëpo, i plagosuri shpejt e mori vetën, kapi pushkën të shënjonte, por derisa ai shtrëngonte maliherin duke e ndjekur me sy gati të terratisur, Radoshi ikte nëpër ahishte. Cubi shkrepi. Pas disa ditësh e gjetën në dushkajë Radoshin e vdekur, ende me rroba grash nëpër këmbë.

Burrat u ndanë të kënaqur me rrëfimin tim.

*

Cubit plaga ia helmonte gjakun. E vizitoja shpesh. Një ditë ma hapi zemrën, ma rrëfeu plagën e zemrës, që i kullonte më shumë se sa plaga e plumbit. Këtë gjë nuk do t’ua thosha të parëve të shtatë copë katundesh për asnjë çmim, sepse ata mendonin se burrave nuk u ka hije harbimi pas erërave të grave. Ai që dashuruar në një çobanesh. I betohej në tokë e qiell se do ta merrte për grua. Bardhokja ia prishi gjumin e qetësinë, endej si i përhëntë dhiarëve të Rusolisë. Por ajo po ashtu i bëri be: kurrë nuk do të pranonte jetën cubnisht. Ajo donte burrë e jo hije burri netëve të errëta apo mëngjeseve të përgjumura. Donte dasmë që do të përflitej gjatë e jo ta rrëmbenin si copë mishi. Takoheshin kohë pas kohe përmallshëm dhe përhumbeshin në aromën e trupit të njëri-tjetrit. Të tjerët vetëm mund ta lakmonin, sepse ajo kishte bërë përzgjedhjen. Dhe Cubi i premtoi- sa të kryente edhe një punë, do ta kërkonte për grua. Ajo i besonte, por ndonjëherë e mbërthente dyshimi, sidomos kur përhapeshin fjalë sikur ai natën harbonte nëpër fjetore grash, apo hendeqeve të shtruara me kashtë. E sfilitur nga dyshimi, një ditë i premtoi vetës: ” Po me dredhoi edhe nëse i shpëton plumbit të shkive, hakmarrjes sime s’i shpëton kurrë!”.

Megjithatë, Cubi ma pranoi - nuk qe i gatshëm të martohej, frikësohej nga jeta ndryshe, druante se do të mërzitej. Ishte mësuar me lirinë e pakufishme dhe i frikësohej shtrimit në hullitë e rendomësisë si kaun kur e vënë në zgjedh. Frikën nga martesa nuk ia tregonte asaj. S’donte ta humbiste për asnjë çmim. Bardhoken e donte sa s’ka ku shkonte më shumë. Por edhe jetën e deritashme s’mund ta këmbente për mall të botës.

Kështu i rrokulliste ditët derisa nuk mori goditje, por jo nga plumbi i Radoshit të Nikshiqit, sikurse mendonin të tjerët. Atë e qëlloi e dashura e tij, Bardhokja...

... Ditën e kobshme, kur Cubi e kishte vënë përpara Radosh ziun, Bardhokja shihte nga një shpatë dhe s’u besonte syve. I dashuri i saj shkonte pas një gruaje rugovase. I  bënin sytë apo vërtetë ishte ai Cubi dhe ajo grua e panjohur. I përftuan fjalët për lapërdhitë e të dashurit, por i shmangte si mizat e bezdisshme të verës.

Për femrat e Rugovës thuhej se janë të bukura si zana dhe lozonjare. Aq i mjaftoi asaj. Iu  errën sytë, duart filluan t’i dridheshin. Shtrëngonte me ankth hekurin e ftohtë të revoles që e mbante me vete. Pa u hamendur iu vu prapa, duke mbajtur distancë. Me t’u ndalur në një rrah, ndërsa i dashuri i saj foli diçka me gruan dhe hoqi rrethatoren për të  shpërthekuar pantallonat, para gruas së panjohur, ajo e fshehur në një shtrojere s’priti më: s’donte ta shihte të dashurin e saj në skenat që do ta pështirosnin, prandaj shkrepi. Fundin nuk e pa, sepse i ra të fikët...

Cubi dergjej i pa shpresë. Ajo sa s’luante mendsh nga nxitimi i pa mend. Priste që ai të shërohej dhe të sqarohej. Kur pa që ai s’ngrihej dot, i shkoi në dhomën e dergjës: do të vinte nuse pa dasmë e pa dasmorë. Cubi i vetëdijshëm se nuk e kishte të gjatë, ia ktheu- “Nuk jam për nuse, e shtrenjta ime”. Nuk donte t’ia këpuste jetën të dashurës, shpresonte që ajo do të gjente një fat tjetër. Bardhokja deshi t’ia sqaronte gabimin fatal, por ai nuk e la: “e di, të pash”, ia ktheu me qetësi. Ajo u betua se s’do të martohej kurrë më, ndërsa ai e shihte tashmë me sy të mjegulluar...

Për Cubin e Bardhokën askush nuk dinte asgjë në katund. Me asnjë sjellje a fjalë goje nuk i lidhnin në mes veti, por disi donin që ata të ishin bashkë. Këtë e kuptoja kur përftonte e përhumbur Bardhokja rrugëve të katundit. “ fatprera”, pëshpëriste i dëshpëruar ndonjëri prej tyre. por askujt s’i shkonte mendja se plumbi që e goditi ishte i saj. Si qenë afruar në mes veti, e pata vështirë ta kuptoja edhe unë që mendoja se ia di të fshehtat e zemrës, por të dytë rrezatonin energji e guxim të çartur.

“S’e patën fat njëri-tjetrin”, i pëshpërita vetes, i dëshpëruar ditën qe ma dhanë kumtin e vdekjes së Cubit.

Vajza fatprerë u zhduk dhe kurrë nuk u pa më në bjeshkë, as në vërri.