Kalosh Çeliku: Rrena

RRENA

Nga: KALOSH ÇELIKU

Vëllezër, pasi vetë unë plaku i kam sytë e zgjidhur, do t’ju lexoj një fragment nga Abetarja. Shkaku se, ndonjëri ose ndonjëra nga ju nuk di të lexojë mes rreshtave dhe nuk e kupton Shkrimtarin. Vërtet ka kryer ndonjë shkollë fillore, medrese në gjuhën e halldupit ose fakultet, po nuk di shkrim – lexim. Ndodh, të ketë blerë edhe ndonjë titull shkencor. Një Zot e di se si e ka kryer atë shkollim. Natë e ditë duke u marrë me thashetheme nëpër çajtore, ose duke i falur të pesë vaktet dhe lutur Zotit para këmbëve të hoxhës në xhami. Kurrë në jetën e tij (saj), së paku nuk e ka lexuar as edhe një libër në gjuhën shqipe. Është koha të shohim ç’fshihet apo ç’na mësojnë gjithë ata rreshta në mes atyre dy kapakëve të Abetares.

Rr e madhe e shtypit

rr e vogël e shtypit.

RRENA

Ujqërit janë banorët më të vjetër të Pyllit. Fisi i tyre është fis i ditur dhe trim. Bashkë jetojnë, bashkë gjuajnë dhe kurrë nuk e hanë djersën e argatëve. Banorëve tjerë të Pyllit u ndajnë drejtësi dhe më të shumtën e herave i gjykojnë natën. Heroizëm të pashoq kanë treguar në shumë beteja të përgjakshme për mbrojtjen e Pyllit. Nuk e shtypin asnjë fis të “atdheut të përbashkët”. Banorët tjerë në vendin e tyre të lirë i gëzojnë të gjitha të drejtat dhe liritë. Nuk e duan mishin e qëngjave se i kanë vëllezër…

Ky është ai fragmenti i Abetares për të cilin ju thash në fillim se do t’ua lexoj fjalë për fjalë. Pikë për pikë. Në Abetare shkruan edhe për dhelprën, skifterin, korbin, zogun e keq… Hutin me veshë… Por, ju mjafton të dini vetëm fragmentin RRENA nga Abetarja. Mendoj kështu, se mua asnjë shkronjë tjetër nuk më ka marrë më shumë kohë. Derisa e kam mësuar këtë shkronjë dhe fragment, djersët më kanë shkuar çurg ballit. Në mesin e ditës kam parë ëndërra të frikshme. Kuçedrën me njëzet krerë… Dhëmbët e ujkut… Bishtin e dhelprës... Qikllopin me një sy… Shtrigën… Shejtanin… Lugatin… Tollosunin… Njëherit them, se po të isha nxënës i ndonjë mësuesi të vjetër, derisa ta mësoja këtë shkronjë, duart ku ta dijsh sa herë do t’i futja nga zori në mes të këmbëve. Patjetër, edhe do t’i fërkoja njërën me tjetrën… Hukatja… Pështyja… Nën sjetulla… Nëpër xhepa… Sidoqoftë, unë këtë shkronjë e mësova në moshën shtatëdhjetëvjeçare. Plak me mjekër. I thinjur. Me shkop me kërrabë. I përkulur. Ju do të thoni vonë. Jo. Asnjëherë nuk është vonë të mësosh diçka, fundi i fundit qoftë vetëm edhe një rresht. Vonë është të mos e mësosh fare. Merreni me mend sa i varfër do të isha pa këtë shkronjë, pa këtë fragment të Abetares. Tenxhere…

Në fund, lirisht mund të shtojmë edhe ndonjë rresht. Shkronjën Rr të madhe dhe rr të vogël të shtypit e kanë përdorë: Rrufjani, Hoxhë Efendiu, Lugati i Koçajve dhe ndonjë tjetër “patriot” kuqezi. Aspak nuk është e sigurt që atyre të mos u jetë i njohur edhe fragmenti i Abetares, RRENA. Në doni të dini pak më mirë, ata edhe janë shërbyer me këtë fragment të Abetares. E kanë mësuar përmendësh, si Kur’an. Npër ata pak rreshta e kanë gjetur fjalën e kërkuar me të cilën i kanë shërbyer njerëzimit. E kanë gërryer dhenë para këmbëve të tyre aq tepër sa që janë në rrezik t’u shembet edhe ajo nën këmbë. Mundohen me thonj ta kthejnë atë dhe prapë, por nuk i lënë rehat sorrat. Ditë për ditë ua këndojnë këngën e tyre të njohur, vetëm me dy nota.

- Krrak… Krraak… Krraaak…

- Krrak… Krraak… Kraaak…

S’ka njeri që nuk e di këtë këngë. Është këngë që të nxjerrë sytë… Këngë vdekje… Varrim sorrash…

Është kohë mjegullash… Bie shi… Breshër… Shti rrufeja… Egërsohet lumi… Dridhen këmbët e urave… Përmbyten shtëpitë… Varret… Ecin gjarpërinjtë nëpër ujë… Shpërthen zjarri… Flaka me gjuhë e lëpin qiellin… Digjen pyjet… Arat… Livadhet…

- Udhembarë, o plak! Ku je nisur kaq herët ende pa lindur dielli?

- Te karriga e Sheshit të Fitores, zoti Shkrimtar.

- Po, ç’ishin ato fjalë që i thoje rrugës?

- Marrëzira.

- Plak, për marrëzira ta vënë saçin e skuqur në kokë.

- Zoti Shkrimtar, një saç të tillë kërkoj, se duan të më dalin trutë.

- Plak, mos të ka rënë tokmaku në kokë?

- Jo. Më është varë për qafe një zile.

- Mos të marrin për dhi, qengj? Ruaju thikës së kasapit!

- Jo, zoti Shkrimtar. Jam mëzat. Dash me brirë.

- Plak, ta lagim fytin me nga një gotë me verë?

- Zoti Shkrimtar, po të duash e shterim edhe tinarin.

- Jo, plak. Tinarin do ta shterim tjetër ditë.

- Nuk më pritet, zoti Shkrimtar. Kam frikë mos vdes natën. Tinarin dua ta shoh të shprazur për së gjalli, ditën. Me këmbët e mia du të hyj vetë në Shtëpi. Xhenazja nuk hyn në shtëpi, por në varr…

- Plak, mos u ngut, ti ke Shtëpi!

- Kam, por nuk dua të hyj pasi të vdes, zoti Shkrimtar.

- Jo, plak. Ti në Shtëpi do të hyjsh më këmbë… Me këngë… Tupana…

- Zoti Shkrimtar, unë dua ta kem me vete edhe shkopin në dorë!

- Edhe shkopin, plak.

- Po, shaminë e kuqe?

- Atë do ta varësh në majë të shkopit.

- Zoti shkrimtar, më hidhet të qaj…

- Jo, plak. Do t’ia marrësh këngës. Sot kemi gëzim. Fitore.

- Çfarë gëzimi, zoti Shkrimtar?

- Të tregoj më vonë. Tani çoje gotën! Gëzuar!

(Dy veta ballë për ballë zbraznin njëra pas tjetrës gotat me verë të kuqe mbi tavolinë. Fytyrat i kishin të skuqura flakë… Zjarr… E përqafonin njëri-tjetrin si fëmijë të përmalluar me vite e vite. Herë pas here bisedonin kokë më kokë.)

- Zoti Shkrimtar, e di kush i mbytë fëmijët?

- Hesht, plak! Prit të vij dita!

- Po, ditë është.

- Ditë është, por pas ditës vjen nata… Terri… Rrugëve del Lugati i Koçajve… Dreqi… Bolla me flokë… Tollosuni…

- E di edhe kush hapën natën varre…

- Pssst! Mbylle gojën! Është herët, plak. Na tradhtojnë karriget… Tavolinat… Gotat… Dritaret… Muret kanë veshë… E, nata sy… Na i lidhin këmbët… Duart…

- Zoti Shkrimtar, nuk mundem më të hesht, do t’i them të gjitha një ditë. Numri i të pafajshëmve, viktimave shtohet dita-ditës.

- Plak, duhet të presim ditën! Nuk mundemi t’i bëjmë ballë tokmakut. Nuk jemi rritur me mish viçi, por me bukë misri…

- Zoti Shkrimtar, tokmakut, po qe nevoja do t’i përballojmë edhe me eshtra.

- Plak, o të gjallë, o të vdekur! Gëzuar!...

- Gëzuar, zoti Shkrimtar!

Akrepat e orës i shkilnin ngadalë numrat romake në mur. Dera mërzitej pse e prekte çdo dorë. Karriget qanin nën heshtje nën bythët e mëdha. Tavolinave u dridheshin këmbët pse mbanin gota në duar aqë të ndyra. Dyshemeja rënkonte pse e shkilnin këmbë bishash. Pasqyrat e varura në mur, fshihnin fytyrat me duar para kokave garroçe. Sytë të dhembnin kur i shikoje ato fytyra të shëmtuara të shitura, besëpërlyera…

- Plak, të ikim nga këtu se u qelbet fryma!

- Ikim, zoti Shkrimtar! Mbylle mirë derën, mos delë një erë e tillë në rrugë!

- Mirë thua, plak. Ajo erë coftinash nuk duhet të dalë nëpër Qytet. Është rrezik t’i krimbin edhe rrugët.

- Zoti Shkrimtar, nuk mundem më t’i shoh krimbat. Ecin nëpër mish… Kokë… Ujë… Bukë…

- Plak, ne hamë bukë me krimba…

- Hamë bukë me krimba zoti Shkrimtar, por nuk krimbemi.

- Është rrezik plak, krimbat të të ecin nëpër trup!...

- Zoti Shkrimtar, krimbat e prishin edhe gjakun.

- Plak, gjakun edhe zemrën… Po, shikoi njëherë ata dy njerëz! Sjelljet e tyre në rrugë, a nuk të shtyjnë të mendosh se disa njerëz u ngjajnë krimbave? Të erren sytë të thuash me plot gojën se njerëzit e kanë preardhjen nga krimbat. Të bënë ta hudhësh poshtë teorinë e Darvinit.

- Zoti Shkrimtar, asnjë mendimtar nuk mundet të më bindë, se të gjithë njerëzit preardhjen e kanë nga majmuni.

- Mua plak, ma merr mendja se me preardhjen e njerëzve duhet të merren edhe në të ardhmen mendimtarët. Ndodh që preardhjen mos ta kemi të gjithë nga majmuni! Mundet ndonjëri nga ne ta ketë preardhjen nga krimbi… Gjarpri… Qeni… Ujku… Dhelpra… Huti me veshë… Qyqja… Derri…

- S’di zoti Shkrimtar. Sjelljet e tyre në rrugë… Ecjet… Lehjet… Ndjekjet… Mashtrimet… Shpifjet… Shkeljet… Gëlltitjet… Hë për hë, të shtyjnë të besosh edhe në të tjera teori shkencore…

- Plak, frikohem se njerëzit nuk e kanë preardhjen nga e njëjta shtazë. Disa herë ma thotë mendja se, Dravini e bëri me qëllim kur tha: njerëzit e kanë preardhjen nga majmuni. E tha këtë, se nuk deshi të ngjallë te njerëzit frikë… Armiqësi… Urrejtje… Tmerr… Luftë…

Frikohem mos njerëzit janë pjellë e luftës! Këta kopila që aq tepër e mërzisin njëri-tjetrin, mos kanë lindur tinëz në ndonjë kasollë me kashtë. Ose, kanë lindur me ndonjë njeri të planetit tjetër, në mes të grunajave. Plakat që u kanë dërguar bukë argatëve e kanë dëgjuar vajin e kopilit. E kanë mbështjellë në pashterkë dhe e kanë dërguar në shtëpi. E kanë ushqyer e rritur me shpresë se rrisin ndonjë fryt të dy të rinjve beqarë. Por, ai fëmijë që në djep ka filluar të bëjë me dorë e gojë:

-Bam!... Baam!... Baaam!... Ta-taa-taaa…

Plaka është trembur me këtë gjest  të fëmijës. I ka rënë krahërorit me grushta.

- Qyqja! Qyqja! Qyqja, unë! Ky fëmijë paralajmëron vdekjen. Është pjellë dreqi. Shiko si i rrotullon sytë nëpër dhomë! Me këmbëngulje kërkon të zgjidhet nga djepi. Dorën e luhat në ajër sikur pret koka njerëzish.

- Bam!... Baam!... Baaam!... Ta-taa-taaa!...

Më duket se turret nëpër dhomë me gjithë djep në kurriz. Më detyron ta lëshoj Shtëpinë. Bënë gjeste me dorë. E ngre njërën dorë lart, shtrëngon gishtat dhe me tjetrën korr. Oh, ç’gjë e tmerrshme! Kopili më bëhet zot në Shtëpi. Më erren sytë ta kap për fyti dhe t’ia fus gishtat thellë në mish. Ta rrisësh kopilin në Shtëpi është aventurë e rrezikshme. E them këtë se vjen dita kur ai kopil ta kërkon kokën. Ti do s’do, do ta kapësh kokën tënde për flokësh dhe do t’ia fusësh në gojë. Ai të nesërmen do të kërkojë kokën e fëmijëve. Edhe ata do të jenë të detyruar t’ia japin kokën, derisa ndonjëri nga ata nuk do t’ia nxjerrë shpirtin me gurë…