Kristaq Turtulli: Ndodh që ka dhe mirënjohje

KRISTAQ TURTULLI

 

Ndodh qe ka dhe  MIRËNJOHJE    

 

…një qese me flori…

 

Tendosa qafën dhe vështrova në drejtim të trekëndëshit ku lidhen tre bulevarde. Trotuari i gjerë i trekëndëshit dhe busti i irnosur nga koha i Naum Veqilharxhit, personalitetit të rilindjes qenë larë prej shiut të vrullshëm të natës. Më ngjanë si mbledhur, të mërdhirë.

 

E mërdhirë dukej gjithashtu  dhe silueta e një femre që qëndronte mbështetur në njërin prej gurëve rrethues e të shtufet të bustit. Në pellgjet e vegjël të trotuarit lëviznin me plogështi disa trumcakë. Gruan e mbante të mbërthyer mëdyshja e mundimshme e lëvizjes. Dy trumcakë iu afruan shumë pranë, i çukitën këpucët e vogla dhe të kafenjtë. Gruaja uli sytë dhe vështroi krijesat e brishta.

 

 -Mendoj se nuk është e nevojshme të vijë përsëri,- murmurita i bezdisur.

 

Guri i lagur prej shirave me siguri e ftohu gruan, u shkëput me nervozizëm prej vendit ku ish mbështetur. Ajo ish me trup mesatar, me flokë gjysmë të zbardhur, të mbledhura si topth prapa kokës. Dukej pak e shkuar në moshë. Shtriu pa qenë nevoja fustanin e gjatë, të errët, të modës së vjetër. Trumcakët fluturuan të trembur.

 

 Gruaja qëndroi pa lëvizur në cepin e trotuarit të gjerë, të shtruar me pllaka betoni dhe me pellgore të vogla. Kryqëzoi krahët lart mbi kokë sikur donte ti përfshinte të tre bulevardet dhe ti hidhte si shall në qafë. Në realitet futi një karficë të plotë në topthin e flokëve, ndoshta me ndjesinë e shpupuritjes së papritur të flokëve. Nuk lëvizi.

 

-Ç‘është e vërteta, klientë dua. Prandaj e hapa këtë barakë,- murmurita si për të qetësuar veten dhe vendosa në raft disa çokollata dhe mastika të tjera.

 

 Nuk e shkëputa shikimin prej andej. Gruaja kish qëndruar në buzë të trotuarit, ngurtësuar si busti i Naum Veqilharxhit. Era mëngjesore luante shkujdesur me një cullufe të zbardhur të flokëve të saj. Iu drejtova vetes me zë të lartë:

 

- Seç ka kjo femër e panjohur që më vë në siklet.

 

Mendova se gruaja do të bënte mirë të ndiqte rrugën në të majtë që çon lart në këndin e lojnave me dorë. Ndërtuar me gurët e gdhendur prej prishjes së katedrales së Shën Gjergjit, por të braktisur tashmë. Rruga më pas vazhdon  pranë lulishtes së Mihalit, lë në krah  spitalin e madh të qytetit. Ngjitet në fabrikën e birrës dhe përfundon lart në kodër, në fabrikën e qelqit deri tek vreshtat e zhdukura, në ish pronat e pa përfituara të familja sime.

 

-Blerësi është indiferent ndaj shitësit. Është i interesuar vetëm për çmimin dhe mallin e mirë, - u grinda me vete dhe pastaj shtova, - shitësi është shtojcë e parëndësishme e mallit.

 

Nëse dëshiron, le të vazhdojë rrugën në të djathtë që zgjatet dhe dredhon mes pallateve pesëkatëshe me tulla të kuqe, gati të ronitura, të ndërtuara me kontribut vullnetar dhe përfundon në varrezat e qytetit të Shën Triadhës.

 

Gruaja u shkëput me mundim prej trotuarit dhe eci me hapa të ngadalta. U ngreha dhe sa për tu gjendur në punë, rregullova çokollatat dhe mastikat  në raftin portativ. Raftin e kisha vendosur përpara barakës së vogël, ngritur shpejt e shpejt me llamarinat vjetra, te gjetura në pazarin e vjetër. Një grup fëmijë të zhurmshëm kërkuan të blinin mastika. Më përshiu puna dhe nuk pata kohë të mendoja për tjetër gjë. Çamarrokët e këndshëm  vinin çdo mëngjes dhe kërkonin të blinin mastika ku brenda të kishin lodra.

 

Silueta e gruas lëvizi pjerrtas disa metra larg meje. U ktheva vrulltas me bezdi të hapur. Buzëqeshja e saj ish vizuale e ndrojtur, me pafajësi çarmatosëse. Ajo u përskuq në fytyrë prej vështrimit tim të ndërkryer dhe për të mposhtur turbullimin  me duar të dredhura hapi çantën e madhe, zbërtheu zinxhirin me zhurmë dhe gërmoi në kuletën e vogël me lëkurë të lëmuar, prej andej nxori një njëqind lekëshe. Zgjati drejt meje kartëmonedhën e palosur më dysh dhe kërkoi si gjithnjë të blinte çokollatë Hilal. Pa vështruar nga ajo i zgjata çokollatën dhe tërhoqa kartëmonedhën qullur. Sa shpejt u qullkan lekët prej gishtërinjve të hollë dhe delikatë! Gruaja më falënderoi por nuk u largua. Më kot shpresova në ikjen e saj.

 

            -Jeni djali i Petros dhe Artemisise?- dëgjova zërin e ulët të gruas.

 

            - Po- iu përgjigja mbytur.

 

            -Nuk më njehni, -foli ajo.

 

Mblodha supet dhe luajta kryet në shenjë mohimi. Drejtova trupin dhe u ktheva ballas nga gruaja e panjohur që më kish ngulur vështrimin lagësht. Ajo me plogështi futi kuletën e vogël në çantën e madhe, mbylli zinxhirin me zhurmë. Çokollatën nuk e futi brenda e mbajti në dorë dhe pa e pasur mendjen grisi letrën e kuqe dhe të ndritshme, ndau çokollatën ne mes, një copë ma zgjati mua. U tërhoqa i habitur një hap prapa dhe bëra me dorë lëvizje kundërshtimi. Doja ti thosha se ish një xhentilesë e panevojshme dhe se isha velur deri në fyt me ëmbëlsira.

 

-Ju lutem merreni çokollatën,- i tha ajo,- nuk është keq të ëmbëlsohesh.

 

Gruaja zgjati kokën dhe i brodhi sytë brenda barakës së varfër të izoluar me letër plastike ngjyrë të kuqe për të mos lejuar erën të hynte nëpërmjet plasave, ngaqë kornizat metalike ishin salduar shkel e shko. Fytyra bardhoshe i morri shprehje të ngrirë dhe kafshoi çokollatën me majat e dhëmbëve të përparme. Më erdhi turp edhe inat prej varfërisë banale së barakës, letra plastike e kuqe ish shqyer në disa vende prej rrëmetit të papritur dhe ngjitur me ngut. Më shumë më acaroi kurioziteti i tepruar i femrës së panjohur. U bëra nervoz por nuk kisha çfarë të bëja.

 

Para një jave më ndodhi vjedhja e dytë e shëmtuar, në harkun kohor tre mujor. U  thye çelësi i trashë i derës së barakës. Prej frikës së vjedhjes së paralajmëruar e izolova çelësin e futa brenda kasës së trashë metalike, aq sa disa miq nënqeshën me mendjeshkrepjen time, më thanë se; edhe depo e armëve të socializmit të qe, nuk ia vlen barra qiranë të bësh kasë të trashë metalike dhe jo për një barakë e rëndomtë e qoshkut të humbur, me mall qesharak. U fola për vjedhjen e parë të shëmtuar. Miqtë ma kthyen me nënvleftësim, e para vjedhje ish zhgënjim total dhe pësim për hajdutët e rinj, prandaj përsëritja e vjedhjes do jetë mendjelehtësi. Por thyesit e kasës së trashë metalike nuk ishin i kësaj mendje. Ata qenë durimmëdhenj dhe nuk çanin kokë për hollësira banale. Duhet të kenë qenë hajdutë sedërmëdhenj dhe pasionantë ndaj barakave. Ata e dinin fort mirë që mbaja pak mall, ngaqë e fillova tregtinë prej hiçit, por përsëri nuk përtuan të harxhonin kohë nën dritën e mekur të hënës, të shkatërronin kasën e trashë metalike dhe të thyenin çelësin. Shkulën me zhurmë llozin e trashë, hapën derën dhe hynë brenda. Kjo gjë kërkonte kohë dhe shkaktonte zhurmë të madhe. Shqyen me sende të forta letrën plastike si hakmarrje kur gjetën pak mall. Ata nuk u ligështuan për misionin e vështirë të paramenduar, por përlanë pa ceremoni varfërinë time dhe humbën nëpër natë, duke lënë përdhe një barominë, si një paralajmërim ogurzi për një vjedhje të tretë...

 

Eh çfarë të bëja, nuk munda ti kënaqja hajdutët! Mallin që kisha në barakë mezi munda ta huaja tek një i njohur në pazarin me shumicë. Hajdutë e rinj joshen lehtë prej vështirësive në vjedhje me thyerje dhe nxirosje kundrejt lehtësive dhe kollajxheve që kanë në vjedhje dyqanet e tjera qendrore, të mbushura me ushqime dhe veshmbathje, me shitës me eksperiencë të gjatë në tregti, me ekonomi të siguruar, me depozita bankare dhe me stabilitet shumë vjeçar në politikën moniste.

 

Ngaqë isha brokë nga paratë, qysh në fillim bëra marrëveshje jo fort të këndshme me të njohurin, pronarin e mallrave me shumicë; kur të shisja mallin do ti ktheja paratë me një përqindje fitimi dhe ai atëherë do më jepte mall tjetër. Hajdutëve nuk u interesonin këto hollësi e panevojshme, e marrjes së mallit hua e përqindjes së fitimit dhe e dhënies se lekëve pas shitjes. Ata parapëlqenin vjedhjen si mundësi më e lehtë për tu pasuruar, por edhe për të shkrehur inatet e pashpjeguara, të trashëguara. Hajdutët përdorën leva të forta për të thyer çelësat e mëdhenj, dhe asnjë prej komshinjve nuk u tund të shihte se çfarë bëhej jashtë në rrugë, ose të lajmëronte policinë. Në inat e sipër ua thashë në sy, por ata ma prenë shkurt:

 

-More djalë, akoma nuk e ke marrë vesh që policia ka frikë nga hajdutët.

 

Komshinjtë kundërshtuan ashpër në lagje për ngritjen e barakës sime, sidomos për shfaqjen mes tyre papritur dhe papandehur të filizit delikat të tregtarëve të djeshëm. Të familjeve të mëdha që quheshin të fshira njëherë e përgjithmonë prej listës së ekzistencës. Lumenjtë e mëdhenj të ngritur në qindra vjet ishin tharë bërë qilizmë, prej më se dyzet e pesë vjet dhe atyre nuk ua pranonte arsyeja që të shfaqej një rrëkezë e vogël në atë tokë të tharë. Të zhbërët nuk mund të bëheshin më. Ata e pranonin me zë plotë dhe botërisht se lumenjtë e rinj që bënë shtrat në monizëm e kishin tashmë shtegun dhe ujin e bollshëm, veçse duhej të shtriheshin më gjerë.

 

Mos kjo femër është njëra prej pjesëtarëve në vjedhje dhe dërguar qëllimisht të shohë me kënaqësi makabre rezultatin e mynxyrës? Mezi e binda të njohurin, pronarin e mallit me shumicë të më jepte mall tjetër duke i dhënë fjalën se do ti ktheja të gjitha lekët në fund të muajit. Ai me turinj varur urdhëroi hamallin të ngarkonte karrocën. Para se të ikja më bërtiti nga pas.

 

-Do me sjellës dhe dy për qind më shumë.

 

Nuk i ktheva përgjigje, nga ta gjeja atë dreq dy për qind më shumë, kur i jepja dhjetë përqind. Tregtarët e rinj ishin bërë të zellshmit e mëdhenj të lekut. I qava hallin për vjedhjen e dytë, ai lëshoi pa mëshirë sjelljen e dy përqindëshit shtesë të kamatës. Dhe ata pak miq nuk janë si më parë, të ndjeshëm dhe zemërgjerë. Elementet e para të ekonomisë së tregut i ka tjetërsuar shumë, aq më tepër kur filluan të preknin dhe të ndjenin fërfëritjen, vlerën dhe fuqinë e parasë. Hajdutët janë pehlivanët e ekonomisë së tregut, qëndrojnë me mes, të ndehur në dy skaje dhe kanë ndryshuar formë dhe takt. Ata nuk mjaftojnë vetëm me vjedhjen, por duan të shohin sa i aftë është njeriu, të përballojë ngjarjen dhe sa kohë do të rimarrë veten për tu vjedhur përsëri.

 

-Të rrojnë prindërit?- Më pyeti gruaja.

 

- Jo,- i fola ftohtë. Çfarë lidhje kish vjedhja e dyqanit me interesimin ndaj prindërve të mi! Mos kërkonte ajo të kënaqej akoma më shumë në përvuajtjen e tejskajshme prindërore ndaj vjedhjes dhe rropatjes sime?

 

-Sa keq,- ia bëri ajo,-kanë vite që kanë ndërruar jetë?

 

-Nëna më vdiq vjet në prill, ndërsa babai shumë vite më parë,- as vetë nuk e kuptoja përse duhet ti flisja kësaj për vdekjen e prindërve të mi, kur më kish mbërthyer keqas krimbi i dyshimit të pjesëmarrjes së shpifur në vjedhjen e afërme të barakës, me paralajmërimin e lënies së qëllimshme të barominës.

 

-Ah,- ia bëri ajo, palosi pa kujdes çokollatën dhe e futi në xhep.- Shpresoja të takoja prindërit e tu, së paku nënën, Artemisinë.

 

-Kush jeni ju?- nuk mu durua më dhe ngrita zërin. Ndaj prindërve të mi qysh në mesin e vitit 1945 nuk kish më interesim dhe respekt, por mohim. Miqtë e vjetër u shmangeshin prindërve të mi dhe familjes sime. U rralluan vizitat, dera e madhe nuk hapej dhe mbyllej si më parë. Shtëpia u mbush me qiraxhinj që na përgjonin çdo hap. Menteshat e derës së dhomës lëviznin me përtesë, si me ankim, përshëndetjet u ftohën, derisa u harruan, ndërsa qytetarët i shikonin shtrembër. Kështu rrodhën vite dhe vite, të lidhura mbas litarit të vuajtjes.

 

Pas një viti e ca demokraci të mbarsur me zhgënjime, vjedhje të pështira, më shfaqet dikush dhe kërkon të takohet me prindërit e mi!

 

-Një mike e vjetër, –tha ajo,- prindërit e tu ishin miq me prindërit e mi. Kam ardhur enkas për tu takuar me ta, në pamundësi, dua të vë një buqetë me lule në varrin e tyre?

 

-Mirë,- i fola me mëdyshje. Jeta më kish bërë të isha i dyshimtë për gjithçka, ndaj të shkuarës dhe kur kish vetëm një javë që më kishin tharë krahun me vjedhjen e dytë të ndyrë duke më futur në borxh.

 

-Ju lutem, -dëgjova gruan të fliste,- mund të më shoqëroni deri tek varrezat?

 

 Qenka bela me gratë kur të qepen si rrodhe nuk i shkul dot, paçka se dyshon në pjesëmarrjen e tyre në vjedhje. Do të vendosë lule në varreza si për të qetësuar shpirtin dhe të nesërmen të vijë të më vjedhë. Kur vdiq babai vetëm pak njerëz erdhën në varrim. Prapa kortezhit na ndiqnin këshilltarët shembullorë të lagjes së bashku me operativin e zonës. Ata ishin në përgjim të ndonjë fjale të pandërgjegjshme në çastet e dhimbjes së madhe. Vdekja e tim ati ishte e diskutueshme për shkak të operacionit të tretë të bërë në qeskën e ujit. Një miku im më tha se operacioni nuk ish bërë vetëm në qeskën e ujit por në gjithë pjesën e barkut dhe të stomakut, ngaqë në operacionin e dytë ish harruar pakujdesish një gërshërë operacioni. Ne  familjarët ishim të bindur se gjithçka ish bërë e qëllimtë, eliminim fizik i rëndomtë në kuadrin e luftës së klasave. Mbasi dhe vetë operacioni i dytë ish krejt i panevojshëm. Babai im ish burrë i fortë. U harrua gërshëra, e nxori radiografia sendin metalik të fshehur midis zorrëve, përvuajti mjeku fytyrën. Duhej operacioni i tretë dhe vendimtar për të parandaluar hemorragjinë e madhe dhe shkulur prej trupit të sëmurit sendin e metaltë të lënë aksidentalisht në momente nxitimi, mbasi në korridor priste një minator me këmbë të prera.

 

Prandaj prapa kortezhit ecnin këshilltarët shembullorë të lagjes dhe operativët e zonës. Në këto momente zbërthehen zorrët e barkut, pa qenë nevoja të fshihen nëpër to sende të forta dhe të mprehta metalike. Në dëshpërim dalin në shesh pakënaqësitë e radhës prej njerëzve që kanë rezerva ndaj partisë dhe pushtetit. Uji po nuk u turbullua nuk pastrohet. Ne ecnim pas arkivolit të babait dhe nuk i dëgjonin hapat tona, koka na buçiste. Këshilltarët dhe operativët dëgjonin me kujdes kuisjen rrotave të pa vajosura të karrocës, dënesjen, kollitjen e hamejve, hapat tona dhe hapat tyre.

 

-Ju lutem,- dëgjova.

 

Kërkesa e gruas kish të bënte me prindërit e mi. Me mëdyshje futa mallrat brenda, mbylla dyqanin dhe shtyva raftin e drunjtë në cep, më hante shumë kohë ta futja brenda në barakë dhe ta nxirja. E kisha tmerrësisht bezdi gjithashtu ti futja e ti nxirrja mallrat edhe pse ato ishin të pakta. Në atë zonë e aplikova për herë të parë nxjerrjen e mallrave përpara dyqanit, për të tërhequr klientët, kjo i tërboi shitësit e tjerë që shisnin në vite mallin e shtetit. Qysh me vjedhjen e dytë bëhesha nervoz dhe i paduruar pa shkak dhe i pavëmendshëm. Gruaja qëndronte pak më tej me vështrim të përhumbur. U kujtova, hapa dyqanin përsëri, mora një tufë me lule dhe ia zgjata gruas.

 

-Dale, prit të paguaj, - më tha ajo dhe lëvizi me zhurmë zinxhirin e çantës dhe nxori kuletën e vogël.

 

-Bëhet fjalë për prindërit e mi,- i thashë.

 

-Ju lutem,- ia bëri ajo.

 

Si ktheva përgjigje. Gruaja më zgjati lekët, nuk bëra asnjë lëvizje. Ajo me mëdyshje i futi lekët në kuletë.

 

Ecëm pa folur deri në varrezat e qytetit të Shën Triadhës. Ngandonjëherë kërkesat e të tjerëve, si sapun mbi gunë më acaronin dhe më dukeshin paradoksale. Dyshimi nuk më ndahej në çdo hap që hidhja. Shpejtoja hapat. Pas treçerek ore, dilnin në pushimin e madh nxënësit e shkollës tetëvjeçare që ish përkarshi barakës sime dhe me ta bëja xhiro të mirë, fëmijët i pëlqenin mastikat dhe çokollatat. Një luks i njohur tani vonë në vend. Në mesditë binte xhiroja.

 

 Gruaja ecte në krah dhe merrte frymë me vështirësi. Balli iu mbush me djersë. Nxori pompën e vogël nga xhepi i xhaketës, i fryu disa herë. U qetësua, vazhdoi ecjen. Ajo vuante nga azma. Në hyrje të varrezave ngadalësoi hapat. Në kishën e rindërtuar të pa suvatuar dhe pa xhama të Shën Triadhës bleu disa qirinj të vegjël. Ish viti i dytë që ish lejuar feja, pas një mohimi të gjatë dhe çdo gjë po riniste nga e para, po ndërtoheshin kisha dhe xhami, përgatiteshin qirinj të shtrembër dhe ikona të punuar trashë. Në këndin e majtë të kishës për tu mbrojtur nga era një plakë e fishkur shërbente e mbështjellë me një pallto të vjetër. Bleva disa qirinj dhe hodha monedha metalike në kutinë prej kartoni të ndihmave. Plaka ndiqte me vëmendje veprimet e mia, më falënderoi me zë të ulët.

 

Ndjeja topitje të pakuptimtë të pyesja më gjerë këtë grua të panjohur që ecte në krah dhe që vuante nga azma. Ngado zotëronte një heshtje e thellë e rëndë. E udhëhoqa gruan në rruginën e ngushtë mes varreve deri në varrin e thjeshtë të prindërve të mi. Gruaja mblodhi duart në gjoks dhe u ul në gjunjë. Puthi gurin e lagësht dhe vendosi lulet tek kryqi. Mbështeti ballin dhe qëndroi disa minuta në heshtje. U ngrit ngadalë, fytyrë përlotur. I zgjata shaminë të fshinte lotët. Kush të ish kjo grua e panjohur që qante në varrin e prindërve të mi? Babai dhe nëna nuk më kishin folur për të afërm të tjerë të dashur. U ndjeva bosh prej dyshimit të papritur.

 

Gruaja përkëdheli kryqin dhe hodhi pas një hap në heshtje. U përkula në gjunjë, u fala, putha kryqin ku shkrova para një viti emrat e prindërve të mi, ndeza qirinjtë, qëndrova një copë herë.  Ndjeja një shtrëngim në gjoks. Prindërit e mi vdiqën në varfëri, në trusni, duke pasur mbi krye kosën e tmerrshme të luftës së klasave dhe të mohimit të çdo vlere të qenësishme.

 

-Keni cigare?- më pyeti gruaja.

 

Futa dorën në xhep dhe nxora paketën e cigareve, i zgjata cigare, ia ndeza. Ajo e thithi fort, me neps, aq sa e mbyti kolla.

 

-Më fal. Kam shumë vite që e kam lënë duhanin,- më tha ajo, flaku cigaren përdhe dhe shtoi: - Le të njihemi, më quajnë Margarita. Siç ju thashë prindërit e mi kishin miqësi me prindërit e tu. Emrin dhe jetën e kam prej Petraqit, babait tënd. Dikur jetonin në lagjen e vjetër të Rrotës. Nëna ma përmendte gjithnjë dhe me shume respekt se çfarë bëri familja juaj për ne. Kur nena u sëmur ish shtatzënë me mua. Babai punonte nallban, por e pëlqente pijen dhe paratë që nxirrte me mbathjen e kafshëve i bënte rrush e kumbulla. Me lot në sy babai iu lut Petros ta ndihmonte për ta çuar nënën e sëmurë në klinikën mjekësore të një specialist me përvojë të Follorinës edhe pse ishte mot i ftohtë me erëra dhe shi. Kamionët ishin shumë të paktë, administroheshin nga firma ‘Shqiponja’  i Stefos dhe i Ndrekos. Duhej të paguaje një grusht me të holla, që të bindje Stefon të lëvizte kamionin. Babai yt pagoi Stefon dhe u nisën me të shpejtë në Follorinë. Lindja ime ishte e vështirë, me operacion, më kish mbërthyer në fyt kordoni. Babai juaj më vuri emrin Margarita iu duka si margaritar në atë mot të ftohtë të Follorinës. Në korridor të spitalit Stefoja grindej, ju bllokua kamioni për një javë dhe ortaku Ndreko do ta bënte për qepë dhe kripë.

 

“-Sa të bën vonesa e kamionit o Stefo,” - e pyeti babai yt.

 

Stefo u kollit dhe ia pat zë ngjirur:

 

“-Një qese me flori o Petro, një qese me flori.”

 

“-Do ti kesh atë qese me florinj, mos u mërzit,”-i ktheu babai yt.

 

Vitet rrodhën shpejt dhe unë u rita u bëra gjashtëmbëdhjetë vjet. Më kërkoi për grua një djalë që e doja dhe ish shumë i mirë dhe prej familje të mirë. Babai si gjithnjë i prishte lekët në taverna dhe nuk kishin me se të më blinin fustan dhe të bënin dasmën. Prindërit e djalit donin të merrnin nusen me pajë dhe muzikë, ndryshe nuk bëhej martesa. Nëna ankohej bërtiste, babai tundte kokën dhe s’fliste. Prindërit e djalit që doja ikën të mërzitur, pa pirë rakinë dhe dasma ishte në prag të prishjes.

 

“-Ti lutemi Petros,”- tha nëna e trishtuar.-“ Ndryshe do na mbetet vajza në derë.”

 

“-Jeni borxhli deri në grykë tek ai Zotni. Më vjen rëndë. Harxhoi kohë, para, shpëtoi jetë njeriu, i pagoi Stefo maniakut një qese e gjysmë me florinj dhe nuk më ka rënë në sy qysh prej asaj dite.

 

“-Lëre vajzën pa martuar,”-iu kanos nëna: -“zorra jote nuk u ngop me te flamosuren raki.”

 

“-Nuk i ka fajin zorra dhe rakia, ka rënë tregtia, nuk kanë para fshatarët tu vënë patkonj hajvanëve,” - u mbrojt babai.

 

Babai juaj ishte e vetmja shpresë për të ardhmen time. Një të shtunë një mëngjes herët së bashku me babanë tim i shkuan Petros në dyqan.

 

“- Çfarë e mirë të pruri o Pilo? Me sa shoh ke vendosur ta martosh çupën,” - foli Petroja sa na pa të hynin brenda.

 

“- Nga e more vesh o Petro,”- i foli babai me zë të ulët i zënë ngushtë.

 

“-Çfarë do të marrësh për vajzën- pyeti babai yt.

 

Babai im ngriti supet, vështroi nga unë, pastaj rrëzoi sytë përdhe pa majat e këpucëve të ngrëna.

 

“-Mallin e gjënë e do për të veshur vajzën apo për pajë?”- Pyeti babai yt.

 

“- Si të jetë më mirë o Petro” ,- ia ktheu me zë të ulët im atë.- “Halli më ka zënë për fyti. Në dorë të zotit e kam lënë.”

 

“-Zoti është lart në qiell dhe ne jemi në tokë o Pilo. Zoti na ka dhenë mendje dhe zemër,”- foli babai yt dhe tërhoqi nga rafti një top të madh me plaçkë, me lule të mëdha, preu disa metro. I palosi dhe i la në tavolinë. Pastaj tërhoqi disa lëmshe të mëdhenj me penj. Në fund nxori nga kuleta një tufë me kartëmonedha dhe mu drejtua mua.

 

“-Bijë  a ke karficë?”

 

“-Kam,”- iu përgjigja e hutuar pa kuptuar përse e donte ky njeri karficën.

 

“-Shumë mirë,”- ma ktheu ai.- “Futi këto të holla në xhep dhe mbërtheji me karficë. Janë të dasmës dhe të ardhmes tënde. Mos ja jep babit ti pijë.”

 

Babai im i hutuar zbardhi dhembët dhe nxitoi të falënderonte...

 

U bë një dasmë e bukur, prania e prindërve të tu më jepnin krahë. Më pas ndodhën ndryshime të mëdha. Lufta. Unë shkova luftova së bashku me burrin deri thellë në tokat Jugosllave. Burrin im u plagos rëndë dhe e transferuan në spitalin e Shkodrës.  Zura një dhomë me qira, pranë spitalit, shkoja çdo ditë e shikoja dhe përkujdesesha. Kur burri im u shërua dhe doli nga spitali, vendosëm të jetonin përgjithnjë në atë qytet me njerëz mikpritës dhe dashamirës. Zumë shtëpi pranë kështjellës Rozafa. Më mahniste legjenda e Rozafës, mbajtja e besës së vëllait të vogël dhe thyeja e besës prej vëllezërve më të mëdhenj, për hir të dashurisë apo të dobësisë? Mbi të gjitha më mahniste stoicizmi i nënës dhe amaneti i saj. Jetonim mirë, nuk kisha përse të ankohesha. Të dy kishim nga një punë dhe merrnim rrogë të mirë. Linda dy fëmijë, djalë dhe vajzë. Mbas disa vitesh u përmbys gjithçka, burrin tim e arrestuan me akuzën e puçit të shtetit në ushtri. Isha plotësisht e bindur që burri im akuzohej me pa të drejtë, sepse ne e donim vendin dhe shtetin, kishim derdhur gjak për të, nuk mund të ngriheshim kundër tij, kur në të njëjtën kohë im shoq ish oficer me gradë të ulët. Unë së bashku me familjen time u internuam mes malesh, në fshatrat më të thella të veriut. Kam disa vjet që jam kthyer në Shkodër, në shtëpinë e vjetër, pranë kalasë së Rozafës. Nuk më rihej pa ardhur këtu për të  takuar prindërit tuaj, në pamundësi tu vendosja në varr një buqetë me lule. Respekt për njerëzit e mirë.

 

U ndjeva vërtet mirë. Im atë flaku dikur me moskokëçarje në cep të qilarit, në lagështirë, dhjetëra dosje me kapak të trashë të zverdhur nga koha, ku ishin shkruar emrat e qytetarëve që ju kish dhënë borxhe. Ku im atë u ish ndodhur pranë në momente të vështira. Por që askush prej qytetarëve nuk u kujtua të thoshte një fjalë, në shenjë mirënjohjeje, por veçse përgjim, nëmje dhe përbuzje...

 

 

KRISTAQ TURTULLI

Dhjetor 2011