Daniel Gazulli: Fatosave të harruem

Daniel Gàzulli:

FATOSAVE TË HARRUEM

Ky ishte titulli i një editoriali të revistës “Hylli i Dritës”, nr. 3-4, 1942, fq. 101-106.

Shkruhej ndër të tjera në atë editorial: “Tjetërkund, njerëzit e idealit, në u mbytëshin për së gjallë, nderohen për së dekuni. Ndër ne mbyten dy herë: edhe harrohen.”

Për Bajram Currin, Luigj Gurakuqin, Dom Gjon Gàzullin nuk pat nevojë deka me kenë kapak florini. Jeta e tyne kje e dejë për deken që banë si dishmorë të lirisë së kombit.

Nji komb që lindet ka nevojë për fatosa që desin. Por fatosat që desin nuk kanë ç’ të bajnë në nji vend që i harron e i përbuzë”.

Shënimi im:

Bajram Curri, vra me 29.03.1925

Luigj Gurakuqi, vra me 03.03.1925

Dom Gjon Gàzulli, varë me 05.03.1927.

Kanë kalue 70 vjet që nga botimi i atij editoriali e historia përsëritet me grotesk tragjik: Fatosat po harrohen përsëri, vrasësi i tyne, njeriu që e solli në pushtet Beogradi, Ahmet Zogolli, “hosanohet” përditë.

Atëherë, vërtetë, çka të bajnë Fatosat në një vend që i përçmon?

Pa hy në analiza të matejshme, po ua kujtoj lexuesëve nëpërmjet tri elegjive.

(E pra do të ishte koha të këndonim për ta, jo të vajtonim).

Fan S. Noli

SHPELL’ E DRAGOBISË
(Elegji për Bajram Currin) 

Kur tufani e çthuri fenë,
Kur tirani e krrusi atdhenë,
Mi një brek të Dragobisë
Priret Flamur’ i lirisë.

Atje nisi, atje mbaroj,
Atje krisi, atje pushoj,
Rrufe-shkab’ e Malësisë,
Në një shkëmb të Dragobisë.

Vendi dridhej, ay mbeti
Se s’tronditej nga tërrmeti.
Dif drangoj i Dragobisë,
Trim tribun i Vegjëlisë.

0 Bajram, bajrak i gjallë,
More nam me gjak në ballë,
Te një shpell’ e Dragobisë,
Yll i rrall’ i burrërisë.

Thon’ u-shtri e thon’ u-vra,
Po ti s’vdiqe, or Baba,
As te shkëmb’ i Dragobisë,
As te zëmr’ e Djalërisë.

As je vrar’ e as po vritesh
Legjendar Ante po rritesh.
Dithiramb i Dragobisë,
Tmerr, panik i mizorisë.

Me Zjarr Shenjt u-ndrit kjo shpellë.
Gjer në qjell u-ngrit Kështjellë
Për çlirimn’ e Shqipërisë
Katakomb’ e Dragobisë.

Fan S. Noli

SYRGJYN VDEKUR

(Elegji për Luigj Gurakuqin) 

Nëno moj, mbaj zi për vllanë,
Me tre plumba na i ranë,
Na e vran’ e na e shanë,
Na i thanë trathëtor.

Se të deshte dhe s’të deshnin,
Se të qante kur të qeshnin,
Se të veshte kur të çveshnin,
Nëno moj, të ra dëshmor.

Nëno moj, vajto, merr malin,
Larot t’a përmbysnë djalin
Që me Ismail Qemalin
Ngriti flamur trimëror.

Nëno moj, m’a qaj në Vlorë
Ku të dha liri, kurorë,
Shpirt i bardhë si dëborë;
Ti s’i dhe as varr për hor.

Nëno moj, ç’është përpjekur
Gojë-mjalt’ e zëmër-hekur,
Syrgjyn-gjall’ e syrgjyn-vdekur,
Ky Vigan Liberator.

Nikollë Mazrreku:

DOM GJON GÀZULLI

Np’r at ag drite permbi rrugë t’heshtueme,

Kur njerëzve n’gjumë ma t’ambla u kndellën andrrat

E lehta të mëngjezit, kur n’balkone

Shej jete s’ka përveç ndonjaj dallndyshe

Që pret shoqin m’ia nisun punës me kangë,

Kur mbyllun heshtin dyert, heshtin dritare,

Me zemer t’fortë e hap t’sigurtë, nalt ballin,

Prifti me dekë po shkonte; e mbanë tij frati

Lutej e kjante. “Lutu! Lutu! Lutu”

Thonte i gjykuemi, e qetë vazhdonte rrugën

S’cilës i dihej e s’i dihej caku.

Atje n’zemer t’qytetit, si shmang rruge

Së madhe, e pritte kolovar litari

Nën nji çinar që moti e kish motnue,

E prap se prap i fortë mbahej në jetë.

Aty do t’soste ditt e veta n’lule

T’vjetve Dom Gjoni veç se e desht pak tepër

Atdheun e shuem t’vetin, t’zezen Shqipni.

Për kte ai do t’diste si trathtorët m’litar,

Në t’gjatën kmishë pa mangë, e me sentencë

Vjerrun për qafë ku kndon se n’emen t’ligjës

Po i merret jeta për interesa t’larta

T’kombit,  për t’mirën e përbashkët.

E po, ti diqe ashtu si desin burrat,

Dom Gjon, dhe tuj e dijtë se disshe për interesen

E ‘j pakice njerzve bishë që, çue vampira,

Me krena e me gjak vllaznish themeluene,

(O kob prej Qiellit!) n’vend t’njij fron lumnije

E përparimi s’Shqipatrisë s’përvlueme

Për t’Drejtë e për Liri, po, mkambne t’zi

Katafalkun ku shtri do t’ndehej mbejti

I Kombit t’fortë që ndër njimi furtuna

Barbare i patronditun për ‘izet shekuj

Mbet gjallë mbi t’rrebtat male t’Ilirisë.

E pse kshtu, o Zot? Pse i prujti ai shpirti i tyne

Msa shpirti i bishës nuk mujte me ndigjue

Zanin e Liris s’vertetë: zhytë ndër llomshti

E msue me blue për shoq e vlla veç kobe,

Ata veç zanin ma t’tërbuem, ma t’egrin,

T’epshit t’Egos mund ndjejshin tuj lurue;

E u lshuene, porsa kapne n’dorë timonin

E anìjes ende s’pamësueme me ça valën

N’ket det njerëzish t’pamasë që rreh tallazet

Ndër krapa e guma të ksaj botës s’trishtueshme;

u lshuen, po, me rroposë e me përmbysë

Çka i duel përpara asaj gopsisë së tyne

Krenare s’ndërkryeme zemer-ngurrte.

E, porsi llava n’Sh’Ndre, kërleshun shtatit,

Përgjakun sytë, gati çapojt me shkye,

Iu turrne Atdheut, shpirtmdhajt n’gjak tu’ i la.

Ndër futa u vesh Shqipnija at’herë: e heshti

Entuzjazmi i Lirisë, shoi zani Ideja,

E prani puna. Zgaqun mbi kolltukë

Ata fa mirë, e prap t’pangimë, mbi krye

Me topuz gjaku e ndejne gati popullit,

E për ‘i fjalë goje i shkonte njerit jeta.

Ti diqe por, Dom Gjon, si desin burrat

Për nj’ Ide Shejte, për ‘i Shqipni ma t’mirë,

Sundue me Drejtësi, me besë Shqiptare,

Me besë jetike të Teftës e t’Agronit

Që, trashigim i shuguruem sa herë

Me gjak, Shqiptarë do t’bante nja nen Flamur

Të vetëm për uzdajë e dit ma t’bardha.

Diqe, e përpara se me t’u shtërngue

Vega e litarit, thirre: “Rrnoftë Shqipnija!”

Rraplluene lodertìjat: nën kambë shkambin

Me t’djathten tande t’hekurt e flakrove

Si ‘j gogel dushku. Pezullue n’ajrì

Për orë e orë ai trupi i yt i shtangun

Tu’ u rrotulluem n’at t’preften erë prandvere

Kah len e kah merr dielli, e syt e hapun,

kryet m’njant anë, bertitte: “Rrnoftë Shqipnija!”

E ndjeu djelmnija shqipëtare at vigem

E shpirti iu trondit, e me shpresë vrojti

Kreshnikun Shpirtin tand, kulluet si rrezja

E diellit, n’kupë t’Empirit tu’ u bashkue

Me tjerë të Mdhaj që pushka e vllaut trathtar

I muer, pse e deshtne teper Shqiptarinë,

Pse kjenë shpirtën të drejtë e shpirtën t’lirë

Si ai Shpirti guximtar i Avni Rrustemit,

Si ai Shpirti vullndet-hekri i Gurakuqit,

Si ai Shpirti titanik i Bajram Currit.

Po, o Shpirten t’Mdhaj t’ksaj Epos s’re shqiptare,

Djelmnija që latë mbrapa u ndjek me sy

E u gjen për shembull t’vetin n’atë Qiell t’kulluet,

Ku der sa rrokullija t’pshtjellet n’kaos

Do t’kndoni para Zotit: “Rrnoftë Shqipnija!”