Luan Kalana: Thani Naqo dhe eksplorimi i art-vetes

THANI   NAQO ,

dhe eksplorimi i art-vetes,

shkrimtar,poet ,krtik diapzonal e cilesor

 Florida, SHBA

Nga Luan Kalana

Veshtrim i shkurter panoramik i vendlndjes ku i ka renjet e gjakut te familjes e te rinise, atje ku ka zanafillen jeta,ku  eshte burimi me uje,burimi  i krijimtarise, qe sot i eshte bere lume, qe hapet me delten e gjere,e derdhet ne Golf ,si Misisipi ne New Orlins,qe nuk shteron kurre....

Nuk mund te flasesh per te, pa njohur mire ,sic thote vete ai,natyren ku kelere,luginen e bukur ku je rritur.,simbol. adhurim i poetit Dritero Agollit,djepin qe lekundi devollinjte,gjeneza e vyer,sic eshte edhe ai nje bir i denje i tij.

       -  Zicishti,

- nje fshat qyteze e lashte ne Devoll,

 me tradita te shquara atdhetare,patriotike,kulturore dhe artistike 

     Sapo merr perpjeten e Poloskes,per tu njgjitur lart ne fshat,le pas shpine  Bilishtin me fushen e tij,si nje perparese e qendisur me mjeshteri nga grate artiste devollesha dhe bashke me pamjen e qytetit ,te duken si nje kartoline piktoreske,e pastaj dredhon siper pllajes se Dembrave,si nje kolovajze,ne mes asaj toke te kuqeremte si me permbajtje vullkanike,nga te dy anet e ruges me meshtenkat e bardha te mbetura aty ketu, dhe me platacionet e mbetura me drure frutore ,kumbulla ,molle e dardhe  dhe vreshta,per te shkuar tutje rruges per ne Miras. E pas nje udhetime  me pejsazh te vecante e te papare ndonjehere,sheh nga te kater anet e horizontit si ne pellembe te dores fushen e buker te devolli,te rrethaur me kodra e malet e vete ne rreze te tyre qe ndrojne si nje gjerdan i stolisur,fshatrat e bukur te devollit.E di si me njgjan Dembrava anes lumit e  fushes se gjelbert te Devollit ,si nje Cruiz gjigand i llojit te Titanikut,qe can oqeanet,e me pas lodron me ujrat e gjelberta te karaibeve.

 Duke zbritur me ne fund ne kembe te rafshnaltes,le pas fshatin me dy emra Fitore,ish shen kollas,e ne te majte ,reze kodrave e buze lumit devoll,fshatin e bukur te Dobranjt, si nje ballkon i Demberaves,per karshi Bracanjt,per te bere pastaj nje kthese djathtas drejt rezes se malit te Moraves ne perndim.Duke lene menjane kodrat e pasura ranore me prembajtje qelqore-xhamore,lenden e pare per fabriken e qelqit ne Korce,  ...te hapet sipari i qytezes se Zicishtit,si nje kerpudhe e madhe njgjyre kafe,mes kodrave,qe zbresin si me dore nga majt e malit te Moraves,te veshura me pyje ahu e me  drure frutore te shumte,ara,lajthi,mole ,dardha ,kumbulla te rumbulackat,karekteristike per kete fshat per nxjerejen e rakise prej saj,dhe me mjaltin e shijshem nga blete e shumta te zicishtareve.

Ja  nga ky vend i shenjte kane startuar  ne Shqiperi e neper bote....

        - Zicishtaret....

 inteligjente ,artedashes ,qeflijte e serenatave,muzikante, emigrantet ,poetet e shkrimtaret e tij....

Qe ketej e kane zanafillen krijmet e novelistit te shquar shqiptar Sotir Andoni,..librat e shumte me poezi e ne proze te, Petraq Zotos,e te tjere,te poetit e te shkrimtarit dinjitoz,me krijmtari te pasur letrare ne poezi e ne proze,te Thani Naqos,per te cilin po shkruaj kete veshtrim panoramik..

       Rastesia e solli qe te takoheshim serish edhe ne amerike me mikun e kolegun e letrave, me Thanin,i cili eshte vendosur me familje prej vitesh ketu ne Clearwater te Florides,duke rikujtuar shume kujtime e mbresa te jetes rinore dhe ato episodet e para te krijmtarise letrare,shoket e miqte tane,krijuesit e poetet e moshes qe sot jane bere te talentuar e famoze , me botimin e librave te sukshem te tyre,midis tyre disa zicishtare e devollinj te tjere,pa i permendur me emra qe te gjithe ,duke vecuar Skender Rusin ,Agim Isakun,Skender Demollin,Bashkim Gjozen,.... e shume te tjere....

  Ai bashke me zicishtare te tjere qe jane mbledhur si me dore njeri pas  tjetri, kane krijuar nje komunitet te ngrohte ketu ne Florida  midis tyre ,per te plotesuar sado pak ate boshllek te madh shpirteror e mall te mergimtarit e te vendlindjes,duke e bere jeten sa me te gjalle ,me takimet e vizitat ne njeri tjtri dhe me ato mbledhkat ,mbremjet ,per gezime e festa,si per 7-8 marsin,diten e Flamurit,per vitin e ri,bashke me Jorgo Naston e te tjere......Thani ,si nje organizator i shquar si ne rini,me pikniket dhe eskursionet qe organizonim me talentet e reja ne korce,me ate kitaren e tij,qe se ndan nga vetja,ashtu si penen e kriimtarise, eshte i kudondodhur, me kenget e serenatat,nje pjese e te cilave jane krijimtari e tij si tekstet ashtu dhe melodia.

  Me gjithe punen e veshtire e te lodhshme ketu ne mergim,ai jo vetem qe se ndali ate pasonin e talentin e moshes djaloshare te krijimtarise letrare ne Shqiperi,por e thelloi ne menyre intesive edhe ketu ne Diaspore,,duke u bere nje poet e nje shkrimtar ,kritik letrar popllor me prodhimtari te pasur letrare,diapozonal dhe cilesor, nuk do ta tepronim sikur te thoshim ,nje njeri i letrave me permasa universale lirike,dhe me perspektive ne krijmtarine e tij duke provuar njgjitjet e malave te aicbergut ne letersi,ne estetiken e saj.......

  - THANI NAQO... 

     Kushdo që zbret në Tampa,Florida të SHBA, nga bashkëatdhetarët, do të gjejë një pritje të ngrohtë nga ata që janë vendosur aty prej vitesh. Cdonjeri prej tyre ka një histori të veçantë. Dikush është mbyllur në vetvete dhe sheh vetëm mundësinë për një jetë më të mirë për familjen. Por ka edhe nga ata që mendojnë edhe për të mirën e bashkëbesëlidhësve të tjerë. I kudo ndodhur është njëri prej tyre, që përveç punës së përditëshme, bisedon me bashkëkombasit e tij, jep mendime dhe i dëgjon ata, gjen kohë për të hedhur në letër mendimet e tij për shoqërinë, jetën e bashkëatdhetarëve, hallet dhe gëzimet e tyre. Ai quhet Thani Naqo që vjen nga një familje e dëgjuar e Ziçishtit. Gjyshi i tij ka qënë vendosur prej kohësh në Amerikë dhe aty i la kockat e tij. Edhe të afërm të tjerë aty i kanë varret e tyre, apo të tjerë nuk dihet ku prehen…Thani i kujton ata here pas here dhe rrëmon për të ndërtuar gjenealogjinë e familjes së afërt dhe të largë

E gjithe krijimtaria e tij letrare ,e pasur,e cmuar,cilesore,eshte nje proklamate-eese e poetit per letersine,per ket ushqim te shpitit,per kete kenge e vaj te njerezimit. Ajo eshte jetesore dhe realiste,me fantazi tokesore,me nje mjeshri artistike,me njepersosmeri metrike ne vargjete en rokje qe do ta kishin zili,e poetetmoderne te lashte e te sotem,ai eshte nje idhul i krijimtarise.eshye shkrimtari model ,simbol i poezise. 

     Per te njohur pak me shume Thani Naqon,pa bere ndonje pershkrim autobiografik dhe rezyme letrare per krijimtarine e tij te gjere e te pasur letrare,le te percjellim per lexuesit Esse-ne,e meposhteme,nje nga krijmet e tij,filozofike,letrare e sociale, per idete dhe mesazhin qe percjell,ato jane realiste te hapura dhe te sinqerta,dhe me vlera te pakrahasueshme.Poeti shkrimtar,studjues dhe kritik dhe letrar na ka dhen mencurine e pjekurine jetesore,si te thuash ate majane e gatimit,dhe recepine e krijimt per secilindo krijues,pra le te shikojme qe nga udha e qumeshtit larpamesine e poeti shkrimtar e tokesor.

    Esse-per poetet

           Eksplorimi i art-vetes - esse nga Thani Naqo

Eksplorimi i art-vetes është fenomen i ndërgjegjshëm, sa i vështirë aq dhe i ndërvarur nga ego-ja personale. Në të shumtën e rasteve artistët e kanë të pamundur cënimin e hyjnizimit të vet-vetes, porse ndërgjegjësimi që vjen nga tejngopja me përvojën, arrin të nënshtrojë egon vetëm atëherë kur ai ose ajo ka zbuluar "vrapin apo çalimin" e artit të tij.

Kjo ndodh jo vetëm me krijuesit në lëmin e letrave, por edhe në ato të pikturës, muzikës dhe ekranit viziv, pasi është kryer përcjellja e ndjenjave tek të tjerët dhe ai ka ndjerë heshtjen e shurdhët, apo rezonancat e triumfit.

Në botën e madhe të krijimit të vlerave artistike historikisht është përballur pa mëshirë arti i mirëfilltë me mbi mesataren kulturore të kohës së vet me atë të lexuesit, pasionantëve të pikturës, vesh-hollëve të muzikës dhe deri tek shikuesit që gjurmojnë imtësisht lojën e aktorëve në skenë apo në kinematografi

Në jetën e krijuesit të ndërgjegjshëm ky çast, që vjen si një zbulimi esencial nga eksplorimi i art-vetes, përballon pamëshirshmërinë e mungesës së talentit të mjaftueshëm ose, në të kundërtën, (o, Perëndi e madhe!) vazhdon me këmbënguljen e mëtejshme për të mbrritur aty ku ai dëshiron.

Zakonisht terheqja ose ftohja ndaj botës së artit kryhet në heshtje, me ndërgjegje të plotë dhe kjo shoqërohet shpesh me dhimbje artisti. Ndërgjegjësimi i artistit në këtë aspekt vjen kur ai ka zbuluar se arti i të shkruarit, i penelimit të ngjyrave, i thurjes së tingujve, apo imazheve në skenën vizive, nuk është thjesht zanat si ai i këpucarit, as si i berberit dhe as si ai i eksplorueve të universit. Që të bësh art nuk mjaftojnë duartrokitjet e armatës me nivel nën mesatar dhe nuk ndihmojnë as ngjyrat e përndezura në biznesin e reklamës së parapërgatitur. Përcillen ide eseistësh dhe kritikësh se esenca e artit në shekullin e sotëm është reklamim i ideve filozofike kur, në të njëjtën kohë, dihet se idetë filozofike janë "shirë" prej shekujsh në lëmin e tyre deri në atë masë sa ato janë kthyer në byk, apo dhe në pluhur kozmik dhe, çdo ide që shoqëron një vepër, mbetet sterile nëse ajo nuk qëndiset me detaje artistikë dhe gjuhën e duhur letrare, të ngjyrave, tingujve dhe lëvizjeve. Steriliteti, në çdo fushë çon drejt vyshkjes lulen e jetës dhe atë të artit.
Qëllimisht, mjaft krijues, futen nëpër "thekra të mykura" që nga Epoka e Qepës, në atë të sulltanëve, perandorëve dhe izolojnë ose djegin talentin e tyre në rrathët e ferrit. Kjo mungesë ndërgjegjësimi vazhdon me pasojën e humbjes masive të kohës, të asaj monetare dhe vjen përballja e pashpirt me kotësinë dhe indiferentizmin cinik ndaj vetes: paskam jetuar në ishull të pa njohur dhe të pa banuar. Ç'kam bërë deri tani? Kam treguar ëndrra të ngjashme nga "Pallati i Ëndrrave", kur Kadareja mori guximin dhe i ka treguar ato në një kohë kur edhe ëndrrat ishin të censuruara. Mirëpo arti i të shkruarit i bën idetë filozofike të kapërcejnë edhe kufijtë telgjemba në "vathën" shqiptare ku nuk hynte as miza, penetroi vepra e Qoses, "Vdekja më vjen prej syve të tillë."

Janë detajet ato që penelojnë idetë filozofike.

Arti është ai që përcjell e shoqëron idetë dhe jo e kundërta.

Idetë në filozofi mbështesin ose kundërshtojnë njëra- tjetrën, ndërsa arti, i rigjallëron dhe mishëron.     

Sa herë has në fjalën "stil", menjëherë më shkon mendja tek gjuha poetike që të shëtit me specifikën e veçantë nëpër labirinthet e panumërta të artit. Sërish fjala "stil" më çon në konkluzionin tradicional se kemi të bëjmë me shije dhe aftësi krijuese personale të artistit. Nëse Ciceroni, nuk do të qe ushtruar në bodrumin e nëndheshëm duke mbajtur në gojë aliçë, idetë e tij filozofike do të mbeteshin "gojace" dhe e folura e gojacit irriton turmën. Sa herë mendoj për këtë çështje, për fjalën e magjishme "stil", e kam konceptuar si mjet i veçantë për tu shprehur ndryshe nga të tjerët. Pra, si një shteg ku artisti të shëtit natyrshëm, me cilësitë e karakterit individual krijues, veti që është sa personale aq dhe intime. Drejt këtij qëllimi përpiqet të mbrijë çdo krijues, mirpo ja që rruga që të çon aty është shumë e vështirë. Ngjitja në shkallët e tempullit të artit është rrugë e ashpër dhe tejet e përpjetë. Atëherë krijuesi i ndërgjegjshëm e kupton se të bërit art nuk është njëlloj si zanati i marangozi, as i këpucarit, berberit, apo fatorinos së tramvajit. Ai, artisti, përzgjedh barrën e ideve filozofike dhe "shtron kalldrëmin" e veprës së tij me detaje, tinguj, ngjyra dhe ndjenja artistike. Këtë rrugë ai e shtron për të tjerët dhe ata nuk shikojnë gjëkundi "arkivole që presin vdekjen e artit" (Hegel). 

Krijuesi i vërtetë e ndjen se "i duhen patjetër në këmbë këpucët e këpucarit, qethja e flokëve nga berberi, apo dhe guximi për një udhëtim në univers, sepse ai ka etje të njohë ambjentet. Atij i duhet aq shumë sfondi i natyrës dhe sfondi i qënieve humane, i nevojitet arsimimi, por edhe të veshet dhe ushqehet. Atëherë, tek ky krijues nxjerr kokën egoja e artistit:
-ndjehem i gatshëm se zotëroj jo vetëm botën e ideve filozofike, por edhe atë të ndijimeve të mija dhe të të tjerëve. Këtë botë di si ta përcjell dhe ta balancoj me intimitetin dhe subkoshiencns e atyre, për të cilët unë krijoj. Këtu zë fill përzgjedhja (dhe këtë nuk mund ta quajmë autocensurë dhe as art për art.)

Kam krijuar përshtypjen se stil vetiak, një emërsh, nuk ka në asnjë lloj arti dhe se stili personal përmirësohet në kohë. Ai është i ndërvarur nga idetë që përcjellin epokën, nga faktorë moralo-ekonomikë, tradicionalë dhe nga marëdhëniet e mirëkuptimit dhe atyre kontradiktore. I gjithë ky proces, është i ndërvarur nga aftësia vëzhguese personale, që formon talentin, por pa e lënë në heshtje dhe nën hije. E ballafaqon atë qëllimisht midis kolegësh. Përvoja personale dhe ndikimi i shkollës, hapin themelet e superstrukturës së ndijimeve, për të konceptuar sa më drejt të shkuarën me të tashmen, lidhjen midis tyre, të mirën me të keqen, të hidhurën nga e ëmbla, historinë nga fantazia, patriotizmin nga tradhëtia, triumfin dhe dështimin, heroiken nga frika, etj. etj. etj. E vërteta flet hapur:

"Asgjë nuk lind nga hiçi. Më vjen keq, por nuk ka stil që të jetë krejtësisht krijim individual i krijuesit. Mos lodh kokën për këtë gjë."

Nuk dua të shtoj ato që thonë të tjerët. Në çdo meditim nuk "pijnë ujë" idetë çoroditëse mbi vdekjen e artit. Gjithkush e di: arti "dobësohet" ose "gangrenizohet" nga plagët e shoqërisë. Arti ka lindur nga ndijimi. Ai, arti i mirëfilltë, e mer veten pas "lëngimit" dhe, pas çdo rizgjimi nga gjëndja kome, e çon më tej përmirësimin ndër shekuj..

Përzgjedhja e leksikut tradicional nga ambjenti ku artisti ka lindur e rritur, nëse mund të bëjë të tijën fillimisht dialektin dhe zbulon e përzgjedh tingëllimën e sinonimve, atëherë kjo ndikon pozitivisht në atë që ne, tradicionalisht, e quajmë stil. Ky koncept gërshetohet me imazhet lëvizëse të natyrës që shtrihen deri tek qënia humane. Ato kthehen në burime krahasimi për prozën dhe metaforash poetike. Mirëpo i gjithë ky proces njohjeje, pavarësisht nga idetë, shoqërohet artistikisht nga tingujt e natyrës dhe nga ndjesia e botës shpirtërore, vetëm nëpërmjet detajeve artistike. Të gjitha këto formojnë natyrshëm rritmin poetik të botës poetike pa të cilën nuk jeton as muzika, as piktura, as të shkruarit dhe as natyraliteti i aktorëve. Pikërisht kjo aftësi la gjallë Danten, Shekspirin, Çaikovskin, Rebrandin, Betovenin, Gëten, Balzakun, Bajronin, Drajzerin, Dostojevskin, Gogolin, dhe deri tek Neruda e Gabriel Markesi, Kadare, Qose,Agolli dhe shumë të tjerë.

Këndvështrimi personal i përzgjedhjes së ideve filozofike dhe gërshetimi i tyre me harmoninë në lëvizje, i tingujve në harmoni me natyrën, harmonia e të shkuarës me të ardhmen, i jep mundësinë artistit të penelojë imazhe të besueshëm dhe të përcjellë tinguj ëmbëlsorë të cilët zënë vënd përgjithmonë në zonën e kujtesës së trurit.

Sa më shumë thellohemi nëpër labirinthet e artit në përgjithësi, me dashje a padashje, nga disinformimi, ndodh që shkaktojmë katranosje të tuk-tukshme, të cilat nuk bëjnë gjë tjetër, vetëm se prishin shijen e atyre që meren me artin poetik, me atë letraro- prozaik, me pikturë, kinematografi dhe muzikë.

Katranosjet "artistike" mbizotërojnë sot botën e artit. Ato ndikojnë negativisht në shijen dhe edukimin e lexuesit, dëgjuesit apo shikuesit dhe mediokriteti ngre kokë.

Mediokriteti mbizotëron kur mishmashi çfaqet në çoroditjen e moraleve tradicionale të çdo nacionaliteti. Mediokriteti shfaqet me përmasat e krizës në art, fenomen i njëjtë sikundër ndodh me të gjitha krizat e tjera: ekonomike, financiare, politke dhe KRIZA MER PËRMASA UNIVERSALE.

Thani Naqo

 Ja si shtjellon me pak fjale  idete dhe mesazhet qe percjell  ne kete mesazh,himn udherefyese, vete ai  ,Thani Naqo :

           Me këtë esse titulluar EKSPLORIMI I ART-VETES unë nuk kam patur qëllim të "plugoj" thjesht në krijimtarinë time. Le të mos u hyjmë në hise kritikëve të artit. Pranoj disa nga vërejtjet e tua, por a do të ishte e pranueshme moralisht shtjellimi nëpërmjet krijimtarisë vetiake? Ju keni të drejtë në disa pohime: arti i të shkruarit, sidomos i poezisë, ka ngritur "folenë" mbi takat e këpucëve femërore. Diku tjetër jam shprehur më hollësisht si krijues, ndërsa në këtë ese, kam dashur të shtjelloj një ide të përgjithshme nëpërmjet subkoshiencës time, gjithnjë duke patur parasysh intimitetin - ndjesor - vetiak, për të dalluar nga të tjerët. Ju prisnit nga unë një zhbirrim të hollësishëm me shembuj nga krijimtaria ime, por kësaj here çova "gjuhën aty ku dhemb dhëmbi" dhe e pranoj se si të gjithë krijuesit e artit, edhe unë nuk shpëtoj pa e provuar këtë dhimbje. E di ku më shkon gjuha i dashur Vaid? Tek ajo që i dallon krijuesit njëri me tjetrin: stilistika e të shprehurit natyrshëm dhe ndryshe nga të tjerët jo vetëm në artin e të shkruarit, por edhe në kombinimin e ngjyrave në pikturë, e tingujve në kompozim, e lojës së aktorëve në plan të afërt apo të largët në skenën e teatrit e të kinematografisë. Pra, intimitisht, NDRYSHE NGA TË TJERËT. Shpesh herë, miku im, diskutohet për "kodin" e krijuesit. Presupozohet se, pa e zbuluar këtë kod individual, krijimtaria e tij mbetet "pa shijë". Kush është mendimi juaj personal për këtë hipotezë? Kush është mendimi Juaj "për thyesën" lexues-krijues? Me respekt për ju, Thani Naqo

    Shkrimtari Thani Naqo dhe romani i tij  me  i ri " Murmashet "

    Libri i tij i parë me tregime, “Shtëpia e përgjumur”, është botuar në vitin 1977, kur ishte student në Fakultetin Ekonomik. Njëri nga recezentët ka qënë shkrimtari Dritëro Agolli dhe, në kapakun e dosjes ku qe dorëshkrimi, ai kishte shkruar : të botohen kështu siç janë. Botim të parë për publikun Thani kujton tregimin “Duke kërkuar manarin”, i cili fitoi çmimin e parë në konkursin e letrarëve në Korçë. Gazeta Bashkimi e botoi atë. Ka qenë pragdimri i vitit 1972. Ishte gjimnazist, mustaqe porsadirsur dhe ende nuk kishte vënë brisk në faqe. Pastaj ai nisi të botojë libra me poezi, me tregime, romane, të shkruajë skenare filmash…Fitoi dhe çmimin e dytë me poezinë për Nënë Terezën, dhënë nga Universiteti Popullor Shqiptar në Gjenevë. Poezitë dhe lirikat e tij përmbajnë nota realiste për vëllezërit e tij nga Shqipëria, Kosova dhe Maqedonia. Ndër të tjera ka botuar librat me poezi dhe lirika “Fate paralele”, “Capkënet e mëhallave të botës” “Sinfonitë e stinëve”, romanin “Përgjumje iluzionesh”, skenarin e filmit “Përsëri pranverë”., etj. Dikush mund të thotë nga ju se unë jam tepër entuziast kur është fjala për poezitë, tregimet, romanet e shkrimtarit Thani Naqo që jeton në Florida të SHBA. Por e them pa doreza se pas botimit të disa vëllimeve me poezi dhe lirika, romani i fundit i tij "Murmashët" është pritur me tepër interes nga lexues edhe në Largo e Clearwater të Floridës, ku unë pata fatin të kem në dorë kohët e fundit romanin me autograf nga autori. Disa prej tyre ja kanë shprehur edhe Thanit në bisedat e lira, por unë mendova se me disa rreshta të shpreh atë që ndjejnë ata duke lexuar këtë roman, që shënon një arritje të shkrimtarit tonë të urtë, të ditur e me vizion të largët. Jo vetem shkrimtarë, por edhe lexues të pasionuar pas letërsisë shqipe, miq të tij në Shqipëri, Kosovë, Greqi, Amerikë e gjetiu, në mesazhet e tyre shprehen se shpesh në personazhet e sjella në roman prej Thanit ata gjejnë veten apo atë të bashkëbesëlidhësve të tyre. - Romani përmban shumë nota reale, nga jeta e përditëshme e bashkëkombasve tanë jo vetëm në Amerikë por kudo ku ata jane vendosur përkohësisht apo përgjithmonë. - Thani Naqo është një vëzhgues i mprehtë i realitetit shqiptar në Shqipëri por edhe në Diasporë. Siç shprehet vetë autori: “Në romanin Murmashët i kam mëshuar më tepër realitetit të përjetuar dhe fantasia letrare mbështet qëllimin tim. Realiteti në këtë libër është konceptuar nga këndvështrimi një emigranti të rregjur në botën Perëndimore. Ndjesitë dhe subkoshiencën e tij ia përcjell lexuesit shqiptar. Ky pozicionim në këtë vepër është krejt i ndryshëm nga pikpamja tradicionale shqiptare dhe kjo do ta bëjë që lexuesi të përdredhë vetullat i habitur. Pra, lexuesi do të ndodhet midis përplasjesh moralesh tradicionale të nacionaliteteve botërore. Ajo, që për botën e zhvilluar Perëndimore është e natyrshme, për tradicionalizmin shqiptar shfaqet me nuanca dramatiko-tragjike”. - Gjuha e qëlluar e përdorur në roman i përshtatet tepër personazheve të krijuara prej tij. - Romani lexohet me një frymë dhe është e vështirë të shkëputesh prej tij kur fillon e lexon. Shume prej lexuesve kanë qëndruar edhe në orët e vona të natës për të parë ecurine e romanit dhe të personazheve të tij. “Murmashët" nuk është aq shumë fantazi, sepse ajo është bota e brendëshme njerëzore. - Pas romanit të Thani Naqos "Pergjumje iluzionesh", lexuesi ndjen se ka një vazhdimësi figurash të arritura dhe ngjarjesh që lidhen me Diasporën shqiptare këto vite të tranzicionit. - Tek Thani Naqo sheh të mishëruar figurën e shqiptarit patriot dhe të palodhur që me art dhe me një penë te hollë sjell ndjenjat, pasionet, virtutet, dashurinë, mallin, si dhe traditat e mira të bashkëkombasit. I uroj nga zemra shkrimtarit tonë Thani Naqo të vazhdojë të shkruajë dhe të na japë vepra të tilla të arrira që i duhen lexuesit shqiptar, përballë një morie veprash të autorëve të huaj që shpesh me pa të drejtë serviren nga shtëpitë tona botuese dhe reklama maramendëse e tyre. Nuk jam kundër paraqitjes së vlerave të veprave të shkrimtarëve të huaj me zë, por jo që çdo gjë e huaj të na serviret dhe të harrohet letërsia e bukur shqipe. Do të uroja qe romani “Murmashët » të përkthehej edhe në gjuhën angleze pasi nderon letrat shqipe. Note: Lexo romanin në këtë link: ''Murmashët "

 Alfred  Papuciu