Skender Maci: Shqiperia. E kaluara dhe e tashmja nga Konstandin Cekrezi (VII)

Shqiperia dhe princ Lichnowski

Duke patur parasysh rendesine e madhe/rolin e madh te princ lichenowskit, si ambasador i gjermanise ne konferencen e londres, per ceshtjen ne fjale, ne lidhje me aresyet e shperthimit te nje lufte te pergjithshme/totale europiane per shkak te ceshtjes shqiptare, ja vlen qe ti kushtojme disa rreshta pikave/pjeseve me te spikatura te deklaratave te tij ne lidhje me shqiperine.

Dijen e princ lichnowskit per shqiperise dhe shqiptaret, dije te cilen mendohej qe duhej ta posedonte patjeter nje anetar i konferences se ambasadoreve, e ka permbledhur ai vete ne paragrafin qe ai i dedikoje "ceshtjes shqiptare":

"Pjesa me e madhe e civilizimit shqiptar eshte grek.
Qytetet e jugut jane teresisht qytete greke, dhe gjate kohes qe konferenca e ambasadoreve zhvillonte seancat e saj, deputete/perfaqesues nga keto qytete erdhen ne londer per te kerkuar bashkengjitjen/bashkimin e ketyre territoreve me greqine.

Ne greqi ka akoma grupe shqiptaresh dhe bile edhe vete e ashtuquajtura veshje kombetare greke eshte me origjine/prejardhje shqiptare.

Prandaj integrimi i shqiptareve, prej te cileve shumica jane, ose kristiane ortodokse, ose myslymane, ne shtetin grek do te ishte, si rrjedhim, zgjidhja me e mire.

Gjithashtu do te ishte me shume se e natyrshme qe, le te themi, shkodra dhe pjesa veriore e shqiperise ti jepej serbeve dhe malazezeve.

Madherija e tij gjithashtu do te ishte dakord me kete zgjidhje per shkaqe/aresye dinastishe/dinastike/familiare"

Nga ky paragraf i shkurter, i cili eshte sjelle ketu fjale per fjale, secili mund te krijoje nje opinion te tijin/te vetin ne lidhje me dijen e princ lichnowskit per ceshtjen shqiptare.

Pershtypja qe i beri/qe i la diturija/dija e princ lichnowskit per ceshtjen shqiptare perfaqesuesve zyrtare te qeverise provizore shqiptare, dhe mehmed bej konices eshte pershkruar nga ai vete:

Ne janar te vitit 1913, une dhe koleget e mi shkuam te vizitonim/takonim princ lichnowskin.

"Ai me krijoi mua pershtypjen qe dinte shume me teper per planetin e marsit se sa per shqiperine.

Pak me vone greket derguan nje grup agjentesh te tyre tek sir Edward grey dhe tek konferenca per te thene/per te deklaruar, qe ata jane delegate te jugut te shqiperise dhe qe deshirojne qe te aneksohen nga greqia.

Midis anetareve te konferences i vetmi qe e mori seriozisht kete komedi ishte princ lichnowski.

Por megjithate, bile, as ai duket, nuk kishte arritur ta kapte/kuptonte argumentin e te ashtuquajturve delegate dhe keshtu/dhe prandaj ai i ka riprodhuar keto argumenta me ane te frazave futja kot/me ane frazave kot me kot, te cituara me siper."

Nga te gjtiha keto fraza konfuze dhe pa lidhje fare/pa kuptim e vetmja gje, qe ka kuptim eshte „madherija e tij gjithashtu eshte ne favor te kesaj zgjidhjeje per aresye dinastike.".

Kjo eshte deklarata e vetme e kthjellet/e qarte qe princ lichnowski paraqiti si argument per shperberjen e shqiperise/per copetimin e shqiperise midis fqinjeve te saj; gjthshka tjeter/resti ishin vecse gjepura.

Ne mendjen/ne koken e turbullt/e mjergulluar te princit, shqiperia eshte greqi dhe greqia eshte shqiperi.

Bile argumenti me i zgjuar/me bindes ne favor te aneksimit te shqiperise nga greqia dukej qarte qe ishte:

"bile edhe e ashtuquajtura veshje kombetare greke eshte me origjine shqiptare,"

ose dhe argumenti tjeter:

„ne greqi jetojne akoma shqiptare."

Per nje gje duhet tja dime per faleminderit, sidoqofte, princit, qe njeh/qe pranon qe shqiperia eshte e banuar nga shqiptare ortodokse dhe nga shqiptare myslymane, megjithese princi eshte ne medyshje/i lekundur nese jane myslymanet shumice apo kristianet,

dhe ne fund fare, megjithate i fut/i hedh shqiperise persiper dhe e mbulon me nje civilizim grek.

Sidoqofte, nje gje ngelet e paqarte dhe pikerisht,

„pse bashkengjitja/perfshirja e shqiptareve, nga te cilet shumica jane ose kristiane ortodokse ose myslymane, ne shtetin grek qenkerka zgjidhja me e mire"

ose

„qe eshte krejt e natyrshme, neqoftese, le te themi, shkodra dhe pjesa veriore e shqiperise ti jepen serbeve dhe malazezeve."


Ne lidhje me delegacionin nga qyteti me i madh i jugut te shqiperise qe u dergua ne konference per qellim, qe te sigurohej aneksioni i shqiperise se jugut nga greqia, nje gje duhet ta pranojme, qe ka vertet aq greke ne shqiperine e jugut sa per te nxjerre dhe derguar jo vetem nje delegacion, ose dy, por nje gjysem dyzine delegacionesh te tilla, perderisa autoritet greke kane krijuar/kane ngritur ekstra/qellimisht, per kete, agjensi te tilla aneksimi.

Shteti i ri
Qeveria provizore

Me deklarimin/proklamimin e pavaresise, e cila u be ne vlore me 28 nentor 1912, sikurse e kemi permendur, vendi u be i pavarur nga sovrani i tij i meparshem, sulltani i turqise, nen kontrollin e te cilit kishte qene per afersisht 450 vjet.

Por statusi i pavaresise nuk ishte njohur teresisht/komplet deri me 20 dhjetor, kur konferenca e ambasadoreve pranoi qe ta akceptonte/njihte kete fakt/qe ta njihte si fakt.

Ne diten e shpalljes se pavaresise, keshilli kombetar, i cili perbehej nga perfaqesues nga pjeset e lira, sikurse po ashtu edhe nga pjeset e pushtuara te shqiperise, vazhdoi punen me krijimin e nje qeverie centrale/qendrore.

„Qeverija provizore shqiptare"- ky ishte titulli/emerimi zyrtar i saj- ishte vene nen presidencen/kryesine e ismail qemal beut, dhe zevendes presidenca i ishte dhene katolikut prelat te durresit, monsinjor nikolla kacorrit. Kabineti perbehej nga 7 ministra, kristiane dhe myslymane, te zgjedhur te gjithe prej keshillit kombetar.

Megjithese zona e territorit ku shtrihej/mbi te cilin shtrihej juridiksioni i qeverise provizore ishte vetem nje pjese shume e vogel, sa rrezja e artilerise brenda qytetit te vlores, per shkak te faktit qe pjesa tjeter/resti i territorit ishte i pushtuar ose nga aleatet ballkanike ose nga trupat turke, ceshtjet/detyrat qe i vuri vetes qeverija ishin jashte cdo raporti ne lidhje me mjetet dhe mundesite qe kishte ajo ne dispozicion.

Te vetmet burime te ardhurash qe mund te kishte qeveria ishin doganat per mallrat e eksportit dhe te importit qe tregetoheshin ne portin e vlores.

Por porti ishte i bllokuar nga greket, dhe bllokada greke nuk u hoq deri me prill te 1913-tes. Per tja nxire jeten edhe me keq akoma qeverise shqiptare, greket prene edhe kabllin qe lidhte vloren me europen dhe nepermjet saj te gjithe shqiperise me europen.

Si rrjedhim kryeqyteti provizor dhe qeverija e saj ishin krejtesisht te izoluar nga resti i botes/nga pjesa tjeter e botes, nje deshperimi i thelle mbytes/pervelues mbreteronte tashme vloren dhe rrethinat e saj.

Detyra kryesore e qeverise ishte qe te mbronte te drejtat e kombesise shqiptare ne syte e botes, e cila nuk dinte pothuajse azgje per ta /ne lidhje me ta dhe e cila ishte bombarduar me memorandume dhe propagande gazetash/fletushkash te aleateve te ballkanit qe pretendonin te drejten e tyre „te pakundershtueshme" mbi territoret shqiptare te cilat ata i mbanin te pushtuara ose kishin ndermend qe ti pushtonin.

Por qeveria e pafat/fatkeqe ishte ne kuptimin e vertete te fjales nje e burgosur brenda mureve te vlores, dhe fusha e betejes ishte krejtesisht e lire per intrigat dhe makinacionet e zakonshme te shteteve te ballkanit.

Ne veri te kryeqytetit provizor ishin trupat serbe, ne jug ishin greket, ne lindje ishte farkolla, as 20 milje larg ishte ushtrija e xhavit pashes, shkaterruesit/rrenuesit te shqiperise. Deti ishte i bllokuar nga skuadronet greke. Qeverise provizore i kishte ngelur vetem emri.

Perdja e erret qe kishte mbulluar vloren u hap vetem pjeserisht ne dhjetor, kur jahti i dukes se monpensierit, ferdinand francois, nga familja e bourbon-orleans, cau bllokaden dhe u fut ne portin e vlores.

Duka deshironte qe te behej kandidat per fronin e shqiperise. Por ai e harroi shpejt kandidaturen e tij i detyruar nga percmimi i fuqive te medha qe ishin me shume te interesuara/qe kishin me shume interesa ne ceshtjen shqiptare.

Megjithate duka dha kontributin e tij per ceshtjen shqiptare, kur disa dite me vone jahti i tij ju iku perseri bllokades greke te anijeve dhe zbarkoi ne token italiane ismail qemal beun se bashku me luigj gurrakuqin dhe isa boletinin, kryekomandantin e revoltes shqiptare te 1912-tes kunder turqve, i cili i kishte shpetuar per pak duarve vrastare te serbeve, me te cilet ai kishte bashkepunuar kunder turqve ne fillim te luftes ballkanike.

Te tre udheheqesit shqiptare u nisen per te vizituar kyeqytetet e ndryshme te europes ne perpjekjen e tyre per te fituar simpatine e qeverive europiane dhe te popujve te tyre ne favor te pavaresise te shqiperise.

Reformat e brendeshme.

Nderkohe qe konferenca humbte/shtynte kohen me diskutime pa buke, qeverija provizore po perballohej me nevoja te jashtezakonshme. Por meqe gjithshka varej nga vendimi i dipllomateve te mbledhur ne ministrine e jashtme britanike, qeverija provizore ishte gjithashtu e denuar per te ndejtur duar kryq dhe per te shikuar /duke shikuar deshperimin gjithmone e ne rritje te popullit shqiptar/njerezve shqiptar.

Por fuqive te medha nuk u behej vone per kete.

Ne muajin prill te vitit 1913 zona mbi te cilen kishte pushtet qeverija provizore u zgjerua dukshem/shume duke ju shtuar territoret e evakuuara prej servbe ne shqiperine qendrore dhe nje pjese e shqiperise se veriut.

Qeveria vazhdoi punen tani duke vendosur/krijuar ne keto territore autoritetin lokal duke futur /aplikuar nje sistem uniform administrimi te bazuar ne modelin francez, i cili me vone mbulua nga ligje te tjera por qe nuk ndryshoi kushedi se cfare, me ndarjen e re administrative qe kishte ne perberje te tij ligjet organike te shqipetareve, te disenjuara/projektuara nga nje komision nderkombetar kontrolli.

Por karakteristike/tipari me i vecante/me interesant i te gjitha ketyre perpjekjeve ishte qe autoriteti qeveritar mbeshtetej/prehej/bazohej ekskluzivisht ne ndjenjat patriotike gjithmone ne rritje te popullit shqiptar, ne kontributin e tyre per te ndihmuar qeverine kombetare ne perpjekjet e saj per te vendosur rendin dhe autoritetitn ne vend.

Presisdenti i universitetit te harvardit liwell me shume te drejte deklaron ne vepren e tij te shkelqyer "qeveria e anglise" qe „qeverisje nuk do te thote qe te mundohesh qe te veprosh ne harmoni/ne perputhje me te gjithe/ne harmoni universale, por do te thote bindje me shtrengese/imponim me ane te ligjit ndaj ndaj autoritetit suprem "

Por shqiptaret nuk po i bindeshin qeverise se tyre nga zori/shtrengesa/dhuna sepse qeverija provizore nuk kishte/nuk posedonte as edhe nje mjet imponimi absolutisht fare.

Qeverija nuk kishte fonde bile as per te mbajtur nje trupe policije as per brenda per brenda vlores vete si kryeqytet.

Organizatoret hollandeze ishin te shtrenguar per mungese fondesh qe ta kufizonin punen e tyre vetem ne berjen e planeve per nje arganizhim te mundeshem ne te ardhmen.

Ishte vertet, si rrjedhim, shume interesante dhe mesimdhenese te shikoje ne keto kushte qe njerezit qe dikur kishin qene tmerri i turqve ti bindeshin me deshire nje qeverije e cila as formalisht nuk ishte e njohur nga fuqite e medha.

Kjo ishte pergjigja e shqiptareve ndaj opinionit qe i konsideronte ata si ligjthyers/shkelesa ligji dhe te paqeveritshem.

Ne librin e saj „malesia shqiptare" miss durhami na jep nje ilustrim tjeter shume domethenes/shume kuptimplote te respektit qe kane shqiptaret per paqen dhe per ligjin me fjalet e meposhtme:

Gjate festimeve me rastin e shpalljes se kushtetutes turke (1908), malesore katolike dhe myslymane zbriten ne shkoder per te marre pjese ne keto festime.

Numeroheshin/ishin afersisht 2000 burra te armatosur rende, dhe megjithese nuk kishte fare as edhe nje lloj force policore ose ushtarake qe mund tja dilte atyre/qe mund te perballej me ta neqoftese benin revolte/ne rast revolte, as edhe nje incident as edhe me I vogel nuk ndodhi.

Bile edhe perfaqesuesit e dy konsullatave qe I urrenin/qe i percmonin hapur shqiptaret thane/u shprehen:

`mon Dieu, po sikur keta njerez te kishin nje qeveri te aresyeshme/te mire ku do te ishin keta njerez/cfare do te arrinin keta njerez?`"

Por shqiptaret ngelen gjithmone te privuar nga nje qeveri e aresyeshme/e mire, dhe pas qeverise se pafuqishme te ismail qemal beut, erdhi qeveria e princ vidit qe mund te quhet gjithshka tjeter vetem e aresyeshme dhe e mire jo.

Duke u mbeshtetur ne kete qendrim shembullor te njerezve/te popullit qeveria vazhdoi me tej me kryerjen e nje sere reformash.

Nje nga ceshtjet me te rendesishme ishte ndarja e kishes nga shteti.

Ne shqiperi ka/eksistojne tre fe te njohura zyrtarisht: feja myslymane, kisha orrtodokse greke dhe kisha romane katolike.

Me e fuqishmja prej tyre ishte pa fjale /pa diskutim feja myslymane, jo dhe aq shume per shkak te superioritetit numerik te shqiptareve myslymane ne krahasim me pjesen tjeter, se sa sepse kleri myslyman ka gezuar nen regjimin turk/ka pasur prioritet shume te madh politik:

ceshtjet e martesave, ndarjeve, te trashegimise dhe mbi te gjitha ceshtja e besnikerise ndaj shtetit kishin qene krejtesisht ne duart e klerit myslyman.

Pervec kesaj ministrat/kleriket myslymane perbenin gjykaten juridike me te larte per interpretimin dhe aplikimin e ligjit te shenjte(sharies) te muhamedaneve, koka/burimi suprem i te cileve ishte sheik-ul-islami i konstandinopojes, i cile ishte vecse nje shkalle/grade me poshte se autoriteti i sulltanit.

Si me e zgjidh kete lemsh te ngaterruar keq, qe nuk kishte lidhje me zotin/qe nuk kishte lidhje me fene, duke patur parasysh qe shteti i ri shqiptar nuk kishte as nje lloj force ushtarake, dhe c`eshte me e rendesishmje kunder shumices se popullit shqiptar?

Sigurisht qe kjo gje nuk eshte edhe aq detyre e lehte po te shikojme/te hedhim veshtrimin mbi regjimin teokratikal/teologjik/fetar te botes myslymane.

Megjithate/sidoqofte ismail qemal vlora , i cili nderkohe ishte kthyer nga udhetimi i tij neper europe, vijoji me tej me clirimin e vendit nga dominimi I fese myslymane.

Ne fillim fare ai preu cdo lidhje fetare/cdo lidhje te presupozuar fetare me sheik-ul-islamin e konstandinopojes nepermjet krijimit te nje komuniteti/kishe te pavarur muhamedane ne shqiperi nepermjet emerimit te nje koke/prijesi te fese myslymane te misheruar ne personin e nje myftiu(njelloj si arqipeshkv) myslyman patriot. Menjehere pas kesaj juridiksioni i zyrtareve fetare myslymane mbi ceshtjet civile ju transferua gjykatave civile.

Eksiston nje shprehje ne turqi qe thote qe "mos u kruaj me kadiun(gjykatesi myslyman fetar), se kadiu eshte instanca e fundit."

Por gjate muajve te pare te pavaresise se shqiperise kesaj shprehjeje te famshme/famoze, e cila perdorej edhe ne shqiperi, ju hoq magjia e kuptimit te saj. Ne nje ceshtje ligjore, e cila eshte unikale ne analet e islamizmit, i padituri/i pandehuri qe u shfaq perpara tribunalit/gjykates se vlores nuk ishte askush tjeter me i vogel/i parendesishem se sa vete myftiu(zyrtar fetar myslyman qe mban rangun e nje arqibishofi dhe qe kishte funksionin e gjykates me te larte juridike ne provincen respektive gjate regjimit turk) aktual I plotfuqishem . Myftiu I cili ishte e pamunder qe te procedohej ligjerisht/nuk lejohej qe te procedohej ligjerisht, I shtrenguar/detyruar nga presioni I opinionit publik na shfaqet si I akuzuar perpara nje gjykate/tribunali civil/qytetar te vlores. Gjykata ishte mbushur ate dite nga spektatore qe po zgurdullonin syte perpara kesaj shfaqjeje, duke pare per here te pare ne te nje kadi qe te akuzohej/qe te ishte I perziere ne te.
Shumica e spektatoreve ishin shqiptare qe ishin kthyer nga amerika. Myftiu u denua dhe ju desh qe ta gelltiste ne heshtje pilen/ilacin e hidhur.

Te gjitha keto gjera u bene pa as edhe nje proteste nga ana e popullsise myslymane, e cila eshte thene qe paskerka qene/qenka gjoja superfanatike per fene myslymane/radikale ne fene myslymane!

Por keto reforma u desh qe te ndalonin ne kete pike.

Ne lidhje me te drejten per kishat romane katolike dhe ortodokse nuk mund te flitej per momentin/nuk mund te prekeshin per momentin per shkak sepse keto distrikte gjendeshin jashte juridiksionit te qeverise provizore dhe per shkak te ceshtjes qe kishte ngelur pezull te evakuimit te shqiperise se jugut e cila akoma mbahej e pushtuar nga greket.

Duke dashur qe te permiresonte sa me shume administrimin juridik qeverija e vlores futi ne zbatim me shume sukses sistemin juridik per trajtimin e ceshtjeve kriminale.

Komisioni i kufirit jug-lindor

Nderkohe qe qeveria provizore po perpiqej, qe te konsolidonte rregullat/principet e reja dhe po pergatiste terrenin per ardhjen e princit sovran i cili do te zgjidhej nga 6 fuqite e medha,

qeverite e ketyre vendeve po punonin me shume ngadalesi dhe me gjysem zemre per te projektuar/zgjedhur anetaret e komisionit nderkombetar, i cili do te duhej te merrej me perkufizimin e kufirit jug-lindor te shtetit shqiptar.

Muaj te tere ndenjen qeverite europiane per te gjetur/duke zgjedhur personat e pershtatshem, qe do te duhej te zbatonin/vepronin ne perputhje te rrepte me urdherat e tyre ne percaktimin e vijes kufitare,

ose me mire me thene, te personave te duhur qe ishin me te gatshem se te gjithe per te mos i dhene shqiperise ate qe i takonte,

duke e lene veten e tyre qe te behen bashkepunetore, ne shfaqjen-komedi-farse te pergatitur nga autoritetet greke ne territoret te cilat i mbanin te pushtuara.

Si deshmi te qarte fare per kete mund te citojme faktin qe qeverija franceze zgjodhi si perfaqesues te saj ne komision, konsullin e saj ne volos, nje grek.

Pasi e zvarriten dhe e zvarriten/pasi e shtyne dhe e shtyne punen deri ne pafundesi, pas lutjeve dhe pergjerimeve te qeverise provizore per te nxituar pasi i kishin paralajmeruar fuqite e medha ne lidhje me propaganden dhe veprimtarine gjithmone e ne rritje dhe per konseguencat e mundeshme te dhunes c`njerezore qe po ushtronin greket mbi popullsine e pushtuar, per lajmet qe vinin cdo dite prej refugjateve qe vinin nga jugu i shqiperise, me ne fund fuqite e medha i emeruan/i zgjodhen komisioneret.

Ne fund te shtatorit te 1913-tes, komisioni shkoi ne selanik dhe prej andej ne manastir, ku kaloi edhe nje muaj tjeter pa bere asnje gje, ne menyre ti linin kohe fuqive te medha qe ti benin presion qeverise shqiptare qe te pranonte shume koncesione duke i thene qe po nuk pranuat, atehere komisioneret tane do ta nderpresin punen per vijen e kufirit neqoftese ata nuk i nenshkuajne kontratat/marreveshjet. Pasi u nenshkruan kontratat atehere komisioneret u futen ne qytetin e korces(koritza).

Udhetimi i komisionit nderkombetar neper ato pjese te shqiperise qe ata vizituan/qe shkelen eshte vertet shume interesant dhe te jep shume per te mesuarr, edhe sepse i dha autoriteteve greke mundesine per te kompletuar planet e tyre te holla dhe te djallezuara per ti hedhur hi syve botes duke i shoqeruar ata/duke e shoqeruar komisionin hap pas hapi.

Tregohet/nxirret edhe nje here ne drite/ne pah se deri ne cfare ekstremizmi/ekstremizmash dhe paskrupulliteti/paskrupullsie skandaloze eshte ne gjendje te shkoje ky shtet i ballkanit/greqia per te marre ate qe do/ate qe lakmon, ate qe nuk i takon.

Per fat eksperiencat/deshmite e komisionit kane shpetuar dhe gjenden ne zyren e procedurave te konferences se florences, pasi komisioneret ishin thirrur per tu mbledhur ne florence, ne itali, per ti dhene doren e fundit projektit/disenjos se kufirit jug-lindor shqiptar.

Publikimi i ketij materiali eshte konfidencial dhe lejohet qe te shikohet vetem nga qeverite e fuqive te medha respektive.

Kopjen qe ne kemi konsultuar e kemi gjetur ne arkivat e ministrise se jashtme shqiptare.

Ne e pame me vend/ne e gjykuam qe te kufizohemi vetem duke ju referuar disa incidenteve qe na u duken me shume te rendesishme

Kamuflimi/mashtrimi me jugun e shqiperise

Zvarritja qe i bene fuqite e medha punes per emerimin e komisionit per percaktimin e kufirit, i dha autoriteteve greke kohe, mese te mjaftueshme, per ndertimin e skenes se pershtatshme per pritjen e komisionereve.

Materiali per ndertimin e kesaj skene ndodhej tashme ne vendngjarje dhe aktoret ishin me teper se te zellshem per te bere, qe shfaqja te kishte sukses te plote/te madh.

Per fat te keq te grekerve ata u treguan shume me te zellshem se c`ishte e nevojshme dhe si rrjedhin e dhjene/e prishen kete farse nga fundi.

Na lejoni ne fillim qe te themi disa fjale ne lidhje me materialet/materialin dhe me pas per aktoret.

Sipas/ne perputhje me vendimin e ambasadoreve, komisioni i kufirit do te duhej qe te pecaktonte karakterin etnik te njerezve dhe te territorit qe ata zinin ne baze te gjuhes se folur.

Nuk mund te pranohet, qe gjuha eshte nje kriter i sigurte per te percaktuar nacionalitetin/kombesine, por, duke patur parasysh qe vendi ne fjale ishte i pushtuar ushtarakisht me trupa pikerisht nga qeveria e vendit qe i pretendonte keto territore, nuk kishte se cfare kriteri tjeter te zgjidhej.

Cfare eshte me shume e rendesishme sidoqofte eshte, fakti qe shqiptari njihet si i tille kryesisht/ne rradhe te pare sepse ai flet shqip, gjuha te cilen ai e ka ruajtur, qe prej kohesh qe nuk mbahen mend.

Akoma me shume, shqiptaret nuk kane qene asnjehere te afte qe tja imponojne gjuhen e tyre ndonjerit prej fqinjeve te tyre, keshtu qe nuk kishte se si te behej as edhe nje lloj gabimi ne kete drejtim.

Eshte nje fakt i pakundershtueshem/eshte fakt nga te gjithe i njohur qe gjuha qe flitet ne jugun e shqiperise eshte gjuha shqipe.

Por fakti qe nuk eshte edhe aq i njohur eshte qe shqiptareve te besimit kristian ortodoks te kesaj zone/regioni, ju duhej qe ti conin femijet e tyre ne shkolla greke per shkak te mungeses se peshes se gjuhes shqipe ne kete drejtim.

Si rrjedhim pjesa mashkullore e popullsise qe kishte marre njefare shkollimi ne gjuhen greke ishte e afte qe te kuptonte ose deri ne njefare grade/shkalle edhe ta mermeriste disi gjuhen greke.

Kishte sigurisht njerez te cilet kishin marre nje edukim me te larte ne gjuhen greke, edukim i cili jepej/merrrej ne gjimnazin e janines ose te korces, te cilet ishin te afte qe te flisnin rrjedhshem greqisht.

Ishte e natyrshme nga ana tjeter qe disa nga keta njerez kishin rene viktima te magjise te kujtimeve/shenimeve te perikliut, gjigandit te maratones, dhe te fames se hellasve te vjeter.

Por entuziazmi romantik i ketyre te formuarve/arsimuarve ne gjuhen greke, zakonisht ftohej me kalimin e kohes, kur ata beheshin me te pjekur, ose si rezultat i nje udhetimi ne greqi, ku ata kishin mundesine qe te provonin/testonin distancen/largesine dhe qualitetet morale dhe racore, te cilat e dallojne kryekeput kohen e perikliut dhe sokratit prej kohes se grekeve moderne.

Por meqenese numri i te dipllomuarve qe dilnin cdo vit nga keto dy gjimnaze nuk e kalonte kurre numrin e nje dyzine, numri i ketyre ndjekesve te fantomave/fantazmave te grekerve te vjeter, ishte i paperfillshem ne krahasim/ne proporcion me njerezit qe seriozisht, tundnin koken ne lidhje me gjendjen mendore te ketyre admiruesve te koheve te shkuara.

Ky ishte materiali me te cilin autoritetet greke do te ndertonin skenen.

Le te themi, ne favor te tyre, qe deri ne njefare pike vertet nuk punuan dhe aq keq.

Ajo qe bene greket ishte kjo:

Ne zellin e tyre per ti paraqitur/prezantuar komisionit nderkombetar nje popullsi qe fliste teresisht greqisht, autoritetet greke u kujdesen, qe gjate kohes kur do te kalonte komisioni te lejoheshin qe te qarkullonin neper rruge vetem njerez qe e flisnin greqishten.

Ne zonat ku nuk mund te gjendej as edhe nje njeri qe te fliste greqisht, u importuan menjehere koloniste/kolone dhe refugjate greke nga azia e vogel per tu paraqitur/per tu llogaritur si vendas/si autoktone.

Pjesa tjeter e popullsise, te gjithe grate femijet dhe burrat qe nuk dinin greqisht, sikurse edhe e gjithe popullsia myslymane u mbajten te mbyllur ne pronat e tyre nen mbikqrje.

Pasi e hodhen kraheve punen e gjuhes/pasi e zgjidhen ceshtjen gjuhesore, autoritetet greke vazhduan me tej me krijimin e skenes se vertete.

U nxorr nje ligj sipas te cilit urdheroheshin njerezit, qe ti maskonin shtepijat, fshatrat dhe qytetete e tyre duke i lyer muret e shtepijave me ngjyren blu-dhe te bardhe, domethene me ngjyrat kombetare greke.

Te gjithe dyqanet, ose magazinat qe do te perpiqeshin ti shmangeshin zbatimit te ketij urdheri do te merrnin denimet me te renda, nga te cilat rrahja deri sa te jepje shqiprt/deri sa te dilte shpirti ishte denimi me i zakonshem.

Per ta plotesuar akoma me mire kete urdherin e pershkruar me siper njerezit gjithashtu rekomandoheshin me seriozitetin me te madh qe te vishnin sa me shume roba me ngjyrat bardhe e blu qe te ishte e mundur.

Burgu dhe syrgjynosja e priste ate fatkeq qe pa dashje ngaqe nuk e kishte marre vesh urdherin kishte veshur ngjyrat kuq e zi, qofte edhe shallin me ngjyrat kombetare shqiptare.

Levizja e trete e autoriteteve greke ishte terrorizimi i popullsise.

Burgjet e korces, janines, florines, selanikut dhe edhe te plot qyteteve te tjera ishin mbushur plot e perplot me te bugosur nga vendet/territoret te cilat do te vizitonte komisioni.

Patriotet me te betuar/me te perbetuar shqiptare ishin kapur dhe futur te paret neper qelite e qelbura te ngushta dhe te lageshta/te qulleta te ish turqise ku krekoseshin tani rojet greke.

Incidenti i Boroves.

Te gjitha keto u bene per te magjepsur komisionin me karakterin grek te jugut te shqiperise, territor te cilin europa kishte ndermend qe tja jepte kasapeve/druvareve shqiptare.

Rruges per ne kolonje ku ishte menduar qe te fillonte punen komisioni, komision kaloi permes qytetit te korces.

Qyteti ne fjale dhe te gjitha provincat/rrethinat/krahinat e tij i ishin njohur/bashkengjitur shtetit te ri me nderhyrjen direkte/personale te konferences se londres, keshtu qe komisioni nuk kishte fare pune per te bere ne kete krahine, pervecse per te kaluar.

Por autoritetet greke i kishin marre masat e nevojsheme, sidoqofte, ne menyre qe te magjepsshin komisionin per padrejtesine e madhe, qe i ishte bere atyre nga konferenca duke ja dhene kete qytet shqiperise.

Maskimi nuk linte azgje per te deshiruar/ishte perfekt, bile edhe shtepijat/kotecet e pulave dhe te gjelave, bile edhe pemet ishin ngjyrosur me ngjyre blu dhe te bardhe, dhe qyteti kishte pamjen e nje deti me vale.

Sidoqofte ilusioni qe donin te krijonin greket u prish/u dhje nga delegatet italiane, qe deshen te talleshin pak me koleget e tyre.

Nje numer femijesh shkolle ishte cuar me mburrje/gjithe pordhe qe te luanin perpara shtepise ku do te strehohej komisioni, dhe plani ishte bere qe ata do te flisnin greqisht kur te luanin.

Signor/zoti labia, komisioneri italian, doli ne ballkon i shoqeruar/duke marre me vete disa prej kolegeve te tij naive/leshko dhe i hodhi kalamajve nje grusht me monedha. Ne zellin e tyre per te kapur sa me shume monedha qe te mundnin , femijet e shkrete harruan se cfare u ishte thene qe te zbatonin rreptesisht dhe filluan te flisnin shqip me njeri tjetrin, dhe lufta/beteja se kush te merrte sa me shume monedha vazhdoi te zhvillohej ne gjuhen e tyre amtare/ne gjuhen e tyre te memes, ne gjuhen shqipe.

Dalja ne shesh e mashtrimit, pasojat e te cilit ishin shtimi edhe me teper i perdorimit te ngjyrave bardhe e  blu, i terboi greket dhe i beri ata qe te nderrojne taktikat.

Pasi u pa qe ishte e pamundur qe tju mbyllej goja nje populli te tere, shume prej te cileve gjeten rruge komunikimi me anetaret e komisionit, duke denoncuar maskaraden greke, autoritetet greke ju kthyen perseri dhunes.

Greket leshuan pergjate te gjithe territoreve ku do te kalonte komisioni banda egersirash te perbera nga paramilitaret famekeq grek, kriminele ordinere, per ta shoqeruar si hije komisionin kudo ku shkonte dhe uleritur „bashkim ose vdekje".

„Veprat e famshme" te ketyre bandave, per fat, jane regjistruar dhe jane ruajtur ne zyrat e procedurave te komisionit.

Prandaj greket kur e pane qe farses/mashtrimit/maskimit te tyre grotesk po i dilte boja dhe veprimet e tyre po ngjallnin neveri tek delegatet e europes tentuan, qe ta hiqnin qafe edhe komisionin vete.

Prandaj ne vijim kur komisioni arriti ne borove, ne nje province te kolonjes, plani i ri grek u fut ne zbatim.

Sapo arriten ne vendin ne fjale, ne kete lokalitet, komisioneret te cilet kishin filluar tani/tashme ta kuptonin dhe ta ndjenin mire kete komedi, vendosen qe te merrnin kontakt direkt me banoret. Njeri prej tyre trokiti ne deren e nje shtepije, te zgjedhur rastesisht/kuturu, qe do te sherbente si pike nga do te fillonin hetimet e tyre.

Per fatin e keq te grekerve kjo shtepi qelloi, qe te ishte nje nga shtepite e njerezve, banoret e se ciles, te cilet do te duhej qe te flisnin greqisht, ishin internuar te gjithe .

Ne kete moment greket e kuptuan qe kishte ardhur momenti qe do tu dilnin lakrat ne shesh. Kur delegati vazhdoi qe te trokiste ne dere, banda qe shoqeronte komisionin duke ndjekur levizjet e tyre hap pas hapi kercenoi se do ta qellonte delegatin e komisionit neqoftese ai nuk ndalonte se trokituri dhe nuk hiqte dore qe te futej ne ate shtepi.

Nderhyrja skandaloze e bandes ne punen e komisionit i bindi delegatet se nuk ju ngelej gje tjeter vecse ta nderprisnin te gjithe se bashku teresisht veprimtarine e tyre. Dhe keshtu u be. Ata informuan qeverite e tyre respektive per pamundesine e realizimit te misionit te tyre.

Per kete aresye qeveria britanike propozoi qe komisioni te vazhdonte punen per percaktimin e vijes kufitare me ndihmen e hartave duke mare ne konsiderate/duke marre parasysh vetem aresyet/komponentet ekonomike dhe gjeografike.

Greket kercenuan qe do te bojkotonin tregetine me britanine, por fuqite e medha e pranuan propozimin. Keshtu komisioni e vazhdoi punen e tij ne florence, ne itali dhe e mbaroi ate ne dhjetor te 1913-tes me ndihmen e institutit gjeografik te qytetit.

Ju lane shqiperise provincet e korces dhe te gjirokastres, ashtu sic kishin rene dakord ambasadoret qe ne fillim.

Por ne menyre qe ta linin sakat shqiperine, vija e komunikimit e jugut te shqiperise qe lidhte detin me pjesen kontinentale, ju la nje pjese e mire greqise. Ky kufi la jashte shqiperise distriktin/krahinen e camerise, i/e cila eshte e populluar nga nje popullsi kompakte shqiptare e besimit myslyman. Megjithate duhet pranuar/duhet thene qe ky ishte faji i konferences dhe jo i komisionit.

Por ceshtja e jugut te shqiperise do te duhej te kalonte akoma permes shume andrallash/peripecish derisa me ne fund do te perfundonte dhe do te behej gangrena qe do te helmonte jeten e te gjithe shtetit te ri te brishte.