Zemra Shqiptare

  https://www.zemrashqiptare.net/


Zyba Hysa: Merushja

| E hene, 15.08.2011, 07:00 PM |


Zyba Hysa

 

Merushja

 

(Bazuar në një ngjarje të vërtetë)

 

Meri kalonte përgjatë kangjellave të shtëpisë, ku kishte lindur dhe kishte jetuar deri para pak muajsh, qëndronte në këmbë, ashtu siç rrinë të rriturit, pasi kanë varrosur një të afërm që vdekja e ka marrë në moshë të re dhe lotët i rridhnin nëpër faqet e saj si pikat e ujit që formojnë rrëkeza, kur zbresin nga lartësia e një shkëmbi të lëmuar. Me këpucë paksa të shqyera dhe me një fustan deri tek fundi i këmbëve, ku ngjyra nuk i dallohej nga njollat e shumta, të jepte përshtypjen e një gruaje shtatvogël që lutet para një faltoreje, por, kur shikoje fytyrën e saj imtake, kaltërsinë e syve nën mjergullim lotësh dhe flokët ngjyrë të florinjtë që nga të palarët kalonin në ngjyrë pa ngjyrë të përcaktuar, të shpleksur sikur të kishte lozur macja me ta, të derdhur deri në belin e saj rrethhollë, besoje se ishte një vajze e vogël fatkeqe rreth 6 – 7 vjeçe.

Njerëzit që vinin nga rrethe të ndryshme, mendonin se ishte një jetime e gjorë, që endet rrugëve për të kërkuar lëmoshë, kurse për bashkëqytetarët e saj, ajo ishte si murtaja, që duhet t’i rrije larg, se virusi i prejardhjes nga një familje e deklasuar, ku komunistët i kishin vrarë gjithë të afërmit, do t’i pushtonte dhe diktatura do t’i dënonte, ndaj çdo njeri, kur e ndeshte dredhonte rrugë pa e vështruar drejt.

Ajo ishte e detyruar të kërkonte gjithkund, por shumë dyer mbylleshin, shumë njerëz iknin, por ajo vazhdonte ecte derë më derë e rrugicë më rrugicë, gjer ndonjë zemërmirë, duke vështruar përqark se mos po e shikonte njeri, i jepte diçka, atëherë ajo e merrte ushqimin dhe rendte me vrap, sikur kishte frikë se mos i merrin përsëri, gjente ndonjë skutë, fillonte të hante me ngazëllimin hyjnor që të sjell buka në uri. Asnjëherë nuk hante të gjithë çka i jepnin, ndaj duke ngrënë mendonte se do ta ruante për dreke, për darkë, apo për mëngjes, sipas vaktit që vinte pas atij që sapo hante.

 “Ik, moj nga shtëpia ime, apo do të lëshoj qenin të të shqyejë! Nga nuk të qëruan dhe ty e të rrinim rehat!” u hakërrye gruaja që doli në ballkonin e shtëpisë, por vajza, e pushtuar nga kujtimet e saj të hidhura, as që e dëgjoi hungërrimën e saj, por gruaja e tërbuar nga indiferentizmi i vajzës, mori legenin me ujë, ku sapo kishte larë dyshemenë, e vërviti mbi koke duke e sharë me fjalët më të ndyra. Ajo u tremb si atë ditë që erdhën dhe i vranë prindërit në sy të saj dhe nuk dinte nga të shkonte, u kthye dhe sapo hodhi hapin, u përplas me një djalë varfanjak që nuk mund të ishte më shumë se 10 - 11vjeç dhe ranë për tokë.

-         Më fal… - tha ajo duke i shkuar pranë.

-         Nuk u vrava, moj cucë, - foli ai duke u ngritur.

Vajza ia dha vrapit e pas saj vrapoi dhe djali.

-         Ndalo, moj cucë, se edhe unë lypës jam... jam nga Librazhdi…

Sapo dëgjoi, që djali nuk ishte nga Korça, qëndroi. Ai u afrua dhe që të dy heshturazi, u drejtuan nga tregu fshatar, vend që nuk dilnin duarbosh. Gjithë ditën lypën dhe aq mirë u shkoi, saqë harruan të hanë drekë. Kur tregu u boshatis, për herë të parë vajza nuk kërkoi skutë për të ngrënë, por aty, tek një bordurë, u ulën të dy dhe filluan të hanë të uritur.

-         Ku e ke shtëpinë?

-         Nuk kam… ma morën… komunistët…

-         Ku fle tani?

-         Në strehën e një shtëpie të djegur..., - tha ajo dhe

lotët nxorën kokat në cep të syve dhe më pas morën udhën e përhershme...

-         Mos qaj..., - i tha djali duke ia fshirë lotët me ato duar të qelbura duke lënë vazhdë llumi mbi faqen e llumosur të vajzës. - Mos qaj... unë kurrë nuk qaj... edhe kur më qëllojnë me shqelma...

-         Dëshiron të vish tek shtëpia ime, kam një nënë aq të mirë sa nuk gjendet në asnjë vend të botës, kam dhe 3 vëllezër më të vegjël, motër nuk kemi… sa do të gëzohet nëna ime!

-         Do të vij! – tha ajo e vendosur, pa e menduar fare. - Është larg Librazhdi?

-         Është, por kemi ushqime dhe gjatë rrugës mund të lypim përsëri... ku të mundemi. Kur erdha e bëra për 6 ditë, por duke qëndruar dhe lypur rrugës, se kur u nisa kisha dy ditë pa bukë. Babai vdiq vjet, nga ftoma, thotë nëna. Ne jemi shumë të varfër, ndaj ika për të gjetur diçka për nënën, për vëllezërit... do zoti i gjej gjallë, - tha djali dhe për çudi në sy i dolën për herë të parë lot.

-         Mos qaj, ti më qortove mua...

-         Nuk rroj dot pa nënën…

Të dy fëmijët u përqafuan për të thënë se tani kishin njëri – tjetrin. Duke u futur në bisedë, harruan se mbrëmbja po vinte.

-         Ku fjete mbrëmë? – e pyeti vajza.

-         Ja, atje, tek ajo tenda ku shet një fshatar, kur ai vjen për të shitur, më jep një shqelm në ijë sa më është nxirë dhe kur mar frymë, më dhemb. Jam afër për të nesërmen, se pasi ikin tregëtarët, kërkoj ndonjë mbeturinë, e ha dhe kursej për të çuar në shtëpi. Shkojmë se mos gjejmë diçka dhe kursejmë sa më shumë, - tha vajza duke u ngritur pa pritur përgjigjen nga djali.

I ranë përqark tregut dhe sapo genin dika, e hanin, kështu tashmë ishin gati për gjumë.

-         Do shkojmë tek streha ime… është më mirë se këtu, - tha vajza.

-         Është larg?

-         Eja, - i tha pa i kthyer përgjigje dhe e kapi për dore.

Ecnin sikur do të shkonin në më të bukurën shtëpi. Arritën. Ajo e tërhoqi pas shtëpisë së djegur, ku ishte një pjesë e shtuar e shtëpisë me llamarina dhe pa derë, ku vajza natën i mbështeste një dërrasë sa për të mos u futur qentë e rrugëve. Hynte kur errej dhe dilte pa zbardhur, që asnjë të mos e dinte se ku flinte. Për herë të parë, sonte, po hynte pa u errur mirë, por nuk kishte frikë. Përdhe kishte shtruar dërrasa dhe mbi to hedhur ca rroba të vjetra që aty – këtu kishin pjesë të djegura, si jastëk përsëri rroba dhe për t’u mbuluar jorgan me harta – hatra të nxita nga zjarri që kishte përflakur shtëpinë, që nuk e kishte idenë dhe nuk e kishte vrarë mendjen se kush e kishte djegur dhe se ku ishin familjarët.

Mugëtira pushtoi qytetin, ndërsa streha e tyre pak nga pak po bëhej errësirë, ndaj vajza shtoi dhe dy dërrasa më tepër, shtroi mbi to rrecka tjera, disa  i mblodhi si jastëk, nga rrëza mori një jorgan copë - copë dhe duke e mbajtur në dorë i tha djalit të shtrihej duke e mbuluar si një nënë e dhembshur, më pas u shtri edhe ajo bri tij, duke u mbuluar me jorganin që kishte mbi shtatë muaj që e përdorte dhe gjumi i priti krahëhapur, i pushtoi duke u falur paqe trupi dhe shpirti.

 Nëpër të çarat e llamarinave, depërtuar rrezet e para të diellit dhe vajza u zgjua e trembur, se çdo herë dielli e gjente përballë shtëpisë, por kur pa djalin që flinte pranë saj, u qetësua, u ngrit lehtë – lehtë si një nënë që nuk dëshiron kurrë të zgjojë fëmijët e saj, palosi jorganin, mblodhi dhe leckat tjera dhe kontrolloi në trastë për të nxjerrë diçka për mëngjes, ndërsa djali vazhdonte të flinte, mbase ai ishte mësuar të flinte derisa vinin fshatarët për të shtruar tezgat me prodhimet e tyre. Ai nuk përjetonte ankthin e saj, se e mbronte hija e nënës dhe pritja e saj, po atë, cili e mbronte dhe cili e priste?!

Ajo vështroi me vemendje djalin, por nuk i dallonte mirë tiparet e tij, vetullat ngjanin si baltë përzier me fije të holla kashte mbi sy, qerpikët, vetëm ata, si duket nga instinkti i të lëvizurit, nuk mbanin pluhur të llumosur, por binin poshtë syve duke formuar një hark qerpikësh si të vizatuar, flokët e zinj ngjeshur pas kokës si një postiqe e hedhur, ku kalimtarët e shkelin pa pushim. Ajo u drodh, ndaj u ngrit dhe preku me dorë flokët e saj që kishim muaj pa krehur dhe pa larë, kroi kokën që nuk dinte se pse i hante, rrëshqiti dorën si një i verbër që përmes prekjes formon imazhin e personit që ka përballë e në fund i nguli sytë fustanit, këpucëve... “Edhe unë si ky ngjaj, o nëna ime!” nxori ajo një psherëtimë therëse dhe filloi të qajë duke kaluar nëpër mend nënën e saj, kur e lante duke e ledhatuar me fjalë, kur e vishte me më të bukurit fustane, kur e krihte me një delikatesë që veç nënat dinë ta bëjnë, kur ia lidhte flokët me dy kordele dhe kur ajo vraponte tek babai e i hidhej në qafë plot gëzim.

- Pse qan? Nuk do të vish me mua? – e përmendi djali që sapo u zgjua.

- Do vij… pse nuk do më marrësh… po i fshij lotët… nuk qaj më… merrmë dhe dërgomë tek nëna jote. Unë do të lyp gjithë ditën, vetëm të mos jem vetëm, - tha ajo duke u përgjëruar.

- Ikim, pra, - tha ai si një komandat.

- Dale… do hamë pak bukë, - tha dhe u ngrit e solli ato pak gjera që bëri gati pak më parë.

Më pas u ngritën, morën trastat dhe dolën.

-         Do shkojmë këtej, - tha ajo duke bërë me dorë nga ish shtëpia e saj, që tashme e gëzonte sekretari i parë i Komitetit të Partisë së rrethit, ta shoh edhe një herë…

-         Si e ke emrin, moj cucë?

-         Meri!

-         Nuk kam dëgjuar në fshatin tim emër të tillë… po sikur të thërras Merushe?

-         Merushe?!

-         Po, Merushe...

Ajo qeshi me të madhe dhe vetë u çudit me të qeshurën e saj, se kujtonte se kurrë nuk do i qeshte buza.

-         Pse qesh? – foli djali duke ngrysur vetullat e baltosura.

-         Kot… më pëlqen… vetëm të vij me ty!

-         Eja, se do bëhemi vonë… - tha djali dhe fluturuan andej nga dëshironte vajza.

Ajo nuk kishte kohë të mendohej gjatë, por përqëndroi vështrimin tek dritarja e dhomës ku flinin dikur prindërit e saj, puthi dorën dhe e drejtoi andej, siç bëntë babai me të, kur ai nisej për në punë.  Nuk qau. Mbase nuk kishte kohë të qante, mbase ishte e lumtur që do gente një familje, mbase… Djali e kapi për dore dhe vrapuan nga tregu. Fshatarët po shpërndanin mallin nëpër tezga dhe fëmijët në mënyrë instiktive shtrinin dorën dhe filluan të kërkojnë lëmoshë. Dikush u jepte diçka, dikush i shtynte, si ogur i keq për fitimet e ditës, derisa dolën nga tregu dhe djali qëndroi, si për të dhënë udhëzimet.

Do nisemi përgjatë rrugës së makinave, se vetëm ashtu do e gjej fshatin tim.

-          Cili është fshati yt?

-         Hotolishti… është pas Përrenjasit… pa shkuar në

Librazhd.

-         Sa mirë i ditke, kush të ka mësuar gjithë këto?

-         Babai më merrte mbas, kur shkonte nëpër dasma.

Ai i binte daulles dhe fshatarët kërcenin. Ishim më mirë atëherë, hanim në dasmë dhe merrnim edhe për shtëpi, por… Por ti do shohësh sa mirë i bie unë daulles. Nëna më ka dërguar nganjëherë me xhaxhanë nëpër dasma: ai i bie pizgës, unë daulles.

-         Ç’qejf! Edhe vëllai im i binte violinës… edhe unë i kam rënë, por… - dhe vajza uli kokën e shqetësuar.

-         Mos u mërzit, do të mësoj unë ti bijesh daulles, ç’qejf bëjmë ne, çdo natë mblidhemi si lagje dhe vlon daullja dhe pizga sikur bëhet dasmë.

-         Vërtet?!

-         Po, moj, të vjen çudi ty? Nuk ka si ne aty. Fshatarët  dinë vetëm të punojnë dhe bëjnë qef kur ka ndonjë dasmë.

-         Eja, Merushe, se kemi rrugë të gjatë për të bërë, - tha ai dhe u nisën drejt një aventure të këndëshme sipas tyre, se djalin e fluturonte malli i nënës dhe i vëllezërve dhe vajzën dëshira për të gjetur një familje… vetëm një familje...

Ecnin… pushonin… ecnin prapë… pushonin dhe hanin diçka e pinin ujë nëpër burimet buzë rrugës. Pak nga pak po afrohej buzëmbrëmbja. Vajza e ndiente lodhjen, por nguronte të ankohej.

-         Të vrapojmë pak, se do na zërë nata në pyll dhe mos na hanë egërsirat.

-         Mirë, - foli ajo nëpër dhëmbë dhe kapi djalin për dore si për të marrë forcë dhe fjala qe “vrap”, se as njëri nuk mund të vraponte.

U ndie një zhurmë makine dhe fëmijët qëndruan në mes të xhadesë me shpresë se do t’i merrte. Makina ndali shpejtësinë dhe i ra bories fort që të hapnin rrugën. Fëmijët u shmangën duke u lutur që t’i merrnin, por shoferi i këputi një të sharë, që djali shpresonte, se vajza që rrinte kokëulur, të mos e kishte dëgjuar. Sharjet “Jevgjit i mu…” e ndiqnin ngado: në fshat, në rrugë, kur shtrinte dorën e lypte ca më shumë, por sot nuk donte ta dëgjonte… i vinte turp nga vajza, ndaj nuk e zgjati dhe bëri të vrapojë para saj, por ajo i thirri me të madhe se mendoi mos e linte atje, në mes të pyllit. Djali e priti dhe vazhduan të vraponin gjersa dolën nga pylli dhe si për t’u fshehur ndonjë karvani, apo makine, u futën poshtë një ure të xhadesë, buzë një përroi fjalëpak. Thyen dega të holla dhe i shtruan e gjumi i mori duke u larguar edhe urinë.

 Çuçuritja e përroit, sikur fliste me vete dhe kënga e zogjve si zëri i ëmbël i nënës, i zgjoi fëmijët. Vajza u ngrit dhe ftoi djalin të shkonin të lanin duart dhe sytë, por djali as që e dëgjoi, ndaj ajo vrapoi vetëm në buzë përroit dhe u përkul në një gropë me ujë për të mbushur grushtet, por u step se dalloi shembëllimin e saj të pasqyruar në ujë që kurrë nuk mund ta mendonte se ishte ajo. U kërrus përsëri dhe përqëndroi shikimin dhe, kur dalloi fustanin e saj veshur tek portreti i fantazmës që pa, besoi se ishte ajo dhe mendja iku fluturim, tek dhoma e saj e dikurshme që kundrohej gjatë në pësqyrën e madhe pranë komosë, ku, jo vetëm shikohej, por bënte lloj – lloj pozash, qeshte me shembëllimin e saj dhe rrotullohej e lumtur si balerinënë. Ndieu vështrimin e nënës, atë vështrim aq të lumtur, përqafimin dhe puthjet e saj, kur e gente në këto çaste gëzimi. “O Zot, si qenkam bërë kështu?!” mendoi me hidhërim dhe shprishi portretin duke mbushur grushtet me ujë dhe ia hidhte fytyrës me forcé, sikur donte të ndërtonte portretin e saj të vertetë. Më pas hoqi këpucët, futi këmbët në ujë dhe ndieu përcëllimë, por i duroi dhembjet e plagëve të rrugës dhe u freskua deri lart gjunjëve. U ul mbi gurë dhe priti që gropa të qetësonte valëzimet e të shihej sërish në të. Dhe… ja, shembullimi u çfaq, por vetëm fytyra qe e saj, flokët… eh, flokët, si postiqe  leshgjatë, fustani… ç’fustan ziu! Lotoi dhe kruajti kokën me të dy duart.

-         Merushe!

-         Urdhëro…

-         Eja, do nisemi se është freskët dhe ecet më shpejt… bukë hamë rrugës…

Vajza vrapoi duke lënë shembullimin e saj në gropën e ujit të përroit. U nisën dhe vajza u kujtua ta pyeste për emrin.

-         Po, ty, si të quajnë?

-         Xhemal, por shkurt më thërrasin Xhemë.

-         Xhemë?! Ha… ha… haaaaaaa.

-         Pse qesh?

-         Nuk kam dëgjuar emër të tillë, - tha ajo dhe qeshte me zemër.

-         Sikur yti është më i mirë,  Meli…Meli… Meli…. – fliste me ironi djali duke qeshur.

Kështu vazhduan rrugën duke ecur, duke qëndruar, duke lypur, ku t’u krijohej mundësia dhe duke fjetur ku t’i zinte nata. Të lodhur, të rraskapitur, me këmbët gjithë gjak e djali i detyruar të mbajë edhe trastat se vajza mezi ecte nga këmbët e gjakosura dhe më në fund arritën.

-         Arritëm, Merushe, - thirri djali, por me një të thirrur të mekët nga pafuqia, kur dolën përballë fshatit të tij.

-         Ku e ke shtëpinë, ia ktheu ajo dhe u ul mbi një gurë për të përqëndruar më mirë vështrimin.

-         I shikon ata rrapat buzë lumit?

-         Po, i shoh, por shtëpi…

-         Mes atyre kam shtëpinë, se babai thoshte se pemët pengojnë erën dhe nuk prishet çatia e mbuluar me kashtë thekre.

Vajza u mundua ta dallonte, por…

-         Çohu, se do vemi, kushedi sa do jetë mërzitur nëna se ika pa i thënë gjë…

-         Mos nuk do na pranojë… ku do të shkojmë pastaj?

-         Ç’thua moj, nëna ime do lumturohet… - tha dhe hodhen hapat sikur ishin të dehur.

Kur u futën në pyllin me rrapa, ku rrjedha e lumit Shkumbin dëgjohej si një rënkimë që dilte nga kasollja mbuluar me kashtë dhe rrethuar me purteka, ku aty – këtu edhe balta e futur midis purtekave kishte rënë, djali qëndroi. Nuk mund të hidhte asnjë hap. Heshtja e shtëpisë e trondit. “Mos vallë kanë vdekur për të ngrënë!” mendoi, por në derën pa derë u shfaq nëna.

-         Nënë! – thirri ai dhe fuqitë e lanë dhe ra pa ndjenja për tokë.

-         Xhemë… Xhema i nënës! Po ku ke qenë more bir, se nëna të lau dhe të qau…  mendova se kishe vdekur…,  - fliste nëna duke e shkundur nga supet që të përmendej.

Vajza u tmerrua dhe filloi të qante me lebeti, por nëna as që e dëgjonte, pushtoi djalin në krahë dhe hyri në shtëpi. Vajza e ndoqi nga pas duke thirrur Xhemën që të zgjohej, por ai rrinte si pa jetë. Nëna e shtriu në mes të kasollës së shtruar me baltë, pranë vatrës që ishte në mes të dhomës, mori ujë dhe ia hodhi në fytyrë. Ai çeli sytë dhe pyeti për tratat se ku ishin.

-         I kam unë, Xhemë, - tha vajza që rrinte në këmbë tashmë me një xixëllim të mekët në sy.

Nëna atëherë iu kthye dhe deshi të pyestë, por djali e kapi për dore duke iu përgjëruar i tha:

-         Nënë, ajo nuk ka familje… të rrijë me ne?

-         Unë do lyp çdo ditë, moj nënë, vetëm të rri këtu… nuk kam ku të  rri…, - tha dhe u shkreh sërish në vaj.

-         Të rrijë… të rrijë…të rrijë…, - folën me një zë edhe fëmijët e tjerë, të cilët deri në ato çaste rrinin si të ngurtësuar duke parë herë Xhemën, herë vajzën me trastat në dorë.

  Vajza u bë fëmija i pestë dhe nëna me vëllezërit e Xhemës e donin si perëndi. Vitet kaluan dhe Xhemali shkonte nëpër dasma për t’i rënë daulles, ku shpesh merrte edhe vëllezërit me vete. Merushja u rrit dhe nuk e ndërpreu lypjen.

Një natë, në kasollen e tyre vlonte muzika deri në mëngjes. Ishte mbledhur fisi i tyre i paktë, se fshatarët nuk shkonin në dasma e gosti tek jevgjitët, siç u thonin me përbuzje. U përhap lajmi se Merushja u martua me Xhemalin. Me atë varfëri të tejskajshme lindën dhe rritën pesë djem e asnjëherë Merushja nuk harroi të dilte të lypte. Sapo dilte karshi lagjes sime, tufë me fëmijë vraponin dhe duke u tallur thërrisnin me të madhe”Erdhi Merushja!…Erdhi Merushja! …” dhe me shkop e ngacmonin, deri i preknin majat e gjokseve që dilnin jashtë nga fustani që s’di që qëndronte në trup: copë – copë. Ajo me trastë në kurriz, me një shkop për t’u mbajtur dhe me fëmijët e saj pas, ecte dhe kurrë nuk i shau fëmijët që e ngacmonin, por i shikonte me një vështrim, që edhe sot kur e kujtoj, më fut në dhe. Nëna ime i dëbonte fëmijët duke i qortuar dhe qëlluar ndonjëherë, kur ata nuk largoheshin, i merrte trastat, ia mbushte me ushqime  dhe më thoshte herë mua, herë vëllëzërve e motrave të mia që ta përcillnim deri matanë lagjes.

 

Zyba Hysen Hysa

Vlorë, më 26.06.2011