Skender Maci: Shqiperia. E kaluara dhe e tashmja nga Konstandin Cekrezi (III)

Shqiperia. E kaluara dhe e tashmja nga Konstandin Cekrezi (III)

Nga Skender Maci

Nen domonimin turk (1478-1912)
Pasojat e pushtimit.

Shqiperia ishte kombi I fundit I ballkanit qe ra nen dominimin e sulltanit.

Konstandinopoja dhe perandoria e saj kishin kapitulluar 25 vjete perpara renies se shkodres, krujes dhe lezhes.

Por sidoqofte vendi ndodhej tani nen sundimin e trupave turke.

Etnikisht dhe nga ana racore shqiptaret nuk jane ndikuar aspak nga sundimi otoman, sepse turku I percmuar nuk arriti dot fare, qe te ushtronte as edhe nje lloj influence mbi karakteristikat e tyre kombetare, gjuhen, zakonet dhe traditat.

Por turqit ushtruan nje ndikim te keq/negativ ne drejtime te tjera.

Ne rradhe te pare nje numer i madh shqiptaresh te cilet nuk donin te pajtoheshin me kushtet e krijuara nga sunduesi zgjodhen qe ti thonin lamtumire vendit te tyre te lindjes, dhe emigruan ne vende te tjera, vecanerisht ne itali.

Cfare eshte akoma me keq eshte qe keta emigrante perfaqesonin eliten e nacionit/kombit, keshtu qe shqiperia ngeli pa udheheqje dhe pa drejtim ne castet/ne oret me te erreta te eksistences se saj kombetare.

Ne radhe te dyte pushtuesit turq sollen percarje midis shqiptareve.

Sikurse ne cdo vend qe ishte nen sundimin e tyre, turqit benin presion te madh shume per te bere/realizuar konvertimin/kthimin ne fene myslymane.

Megjithese ky presion ishte i dobet ne shqiperi, per shkak te kontrollit te dobet te tyre mbi vendin, gjysma e krejt kombit shqiptar I hyri perqafimit te islamit.

Por per kete gje shqiptaret ishin te shtyre nga aresye praktike me shume se sa nga ndonje aresye fetare ose motive morale. Fakt eshte qe ata vendosen ta sakrifikonin fene e tyre ne altarin e lirise.

Ne te shumten e rasteve ky konvertim ishte vetem siperfaqesor dhe thjeshte koperture/mbulese.

Akoma me shume, me kete veprim te tyre ato filluan te trajtoheshin si aleate te turqve dhe u ngriten ne poste te larta/prominente ne te gjithe fushat/deget e perandorise.

Por ne dallim nga katoliket e tjere nen turqi, te cilet pas konvertimit te tyre ne islamizen u asimiluan komplet dhe u bene njesh me turqit, myslymanet shqiptare nuk e harruan kurre nacionalitetin/kombesine e tyre dhe ndjekja e fese se muhamedit nuk ja zhduku ose ja dobesoi atyre ne asnje menyre perkatesine/lidhjen me kombin e tyre.

Nga ky aspekt ata perfaqesojne perjashtimin me te forte dhe me unik/te vetem nga rregulli qe thonte qe: „ne ballkan nacionaliteti do te thote fe dhe feja eshte nacionalitet"

Megjithate pozicioni i nacionalitetit shqiptar ishte dobesuar konsiderueshem/mjaft me teper ne syte e botes se jashtme,

e cila nuk arriti dot asnjehere ta mesonte qe te dallonte komplet ashtu sic duhej shqiptarin myslyman, i cili eshte ne rradhe te pare shqiptar nga turku fanatik myslyman i cili ishte mbi te gjitha ndjekes i verber i muhamedit.

Se treti pushtimi turk e izoloi shqiperine teresisht nga bota e jashtme dhe e mbajti ate te izoluar nga civilizimi me i larte/kultura me e larte meqenese/sepse kontrolli turk ishte kryesisht i shtrire ne zonen bregdetare/ne zonen e ulet.

Si rrjedhim shqiptaret rane ne nje gjendje politike plogeshtie dhe zverdhesie/venitjeje e cila e dobesoi akoma me shume poziten e tyre si komb/si nacion.

Dhe se fundi, si rezultat i konsumimit/lodhjes se tyre nga kryengritjet e vazhdueshme kunder sulltanit shqiptaret u bene akoma me te ashper dhe nervoze dhe me vigjilente/me me shpirt te paqete se kurre.

Nevoja e mbajtjes se armeve gjate te gjithe koherave dhe kudo ku gjendej kunder cdo armiku tinezar ka bere qe atij ti vihet emri „popull ushtar"/"popull qe eshte gjithmone i armatosur" dhe i ka dhene atij nje pamje te jashtme te ashper/te rrepte.

Revolta dhe kryengritje te vazhdueshme.

Shqiptaret kane qene gjithmone te degjuar/te famshem per kembenguljen e tyre te vazhdueshme/te panderprere per ti rezistuar/per ti bere qendrese pushtuesve te huaj dhe pushtimit te tokes se tyre amtare.

Grushti/goditja qe i dhane turqit shqiptareve me 1478-ten ishte vertet nje grusht i forte, por nuk zgjati aspak shume kohe dhe i godituri u ngrit per ta hedhur tej sundimin e huaj duke shenuar keshtu nisjen e nje periudhe revoltash dhe kryengritjesh te njepasnjeshme.

Po te lexoni raportet e mundjes se turqve ne betejen e lepantos(1571), do te shikoni, qe shqiptaret kane bere shume here perpjekje per ta hequr qafe turkun, dhe njekohesisht, per te terhequr vemendjen e shteteve katolike per vuajtjet dhe per kausen e tyre.

Ata i ofruan kuroren e skenderbeut karl emanuelit te savojes dhe princit te parmes.

Te dy princat italian e refuzuan kuroren e rrezikshme,

dhe shqiptareve nuk u ngeli gje tjeter vecse ti vinin perseri, edhe nje here tjeter me shume gjoksin, te vetem, fatit te tyre mizor. 

Ata shpresuan shume edhe tek aleati i tyre i dikurshem venediku, i cili gjendej aktualisht ne sherr/ne konflikt me perandorin gjerman.

Me 1689 trupat e perandorise se shenjte romake hyne ne shqiperi nga veriu nen komanden e gjeneral pikolomini, dhe kur u terhoqen nen undheheqjen e dukes se holshtainit.

Shqiptaret ketu, bene perseri nje perpjekje per te fituar pavaresisne, por duka u tregua shume arrogant me aleatet e tij shqiptare dhe se fundi u terhoq per ne hungari.

Dhe ata/shqiptaret si rrjedhim ngelen te zbuluar fare perpara hakmarrjes se pameshirshme te turqve.

40 vjet me vone (1737), ushtrite austriake-ruse pushtuan posedimet shqiptare te sulltanit.

Popullsia autoktone mendoi qe erdhi momenti solemn per lirine e tyre. Ata ne vijim u cuan kunder turqve, perpara se ti vinte ndihma nga trupat austro-ruse.

Por komandanti austriak u deshmua/u tregua shume I paafte per ta kapur situaten.

Ai u terhoq ne drejtim te novi-pazarit, duke I lene aleatet e tij shqiptare ne meshire te turqve.

Pavaresisht gjithshkaje shqiptaret rezistuan te vetem, perseri, edhe per tre vjet te tjera. Turqit arriten ta mposhtnin kryengritjen vetem pas dy fushatave te pergjakshme me 1740-ten.

Keto kryengritje ne vecanti dy te fundit te permendura me lart kishin dy pasoja te rendesishme:

Ne radhe te pare religioni i muhamedit u perhap ne nje shkalle shume me te gjere, sepse shqiptaret e pane qe shpetimi i vetem nga ndeshkimi i turqve te xhindosur ishte perqafimi i fese myslymane. Kjo sidomos eshte e vertete po te kemi parasysh shefat/udheheqesit e kryengritjeve te cilet dhane shembullin te paret per ndejkesit/pasuesit e tyre.

Ne rradhe te dyte qeveria turke mori mesime/leksione te mira, per te ardhmen, nga keto kryengritje, qe eksistonte vetem nje rruge dhe vetem nje per ti mbajtur shqiptaret te nenshtrruar, dhe pikerisht duke i lejuar atyre qe te mbanin pavaresisne e tyre te brendeshme dhe duke aplikuar maximen “divide et impera”.

Atehere, nga njera ane qeveria turke ja leshoi freret edhe atyre pjeseve te vendit/popullsise qe kishte nen kontroll duke i lejuar atyre qe te mbanin te njejten grade/shkalle pavaresie si ajo qe gezonin distriktet malore.

Si rrjedhim u lejuan, bile u nxiten krijimi/ngritja e nje numri principatash te vogla te pavarura.

Nga ana tjeter, turku futi politiken e mbjelljes se xhelozise ndermjet klaneve te ndryshme dhe hodhi faren e mosmarreveshjeve/sherreve dhe te rivalitetit midis tyre.

Kjo skeme e rafinuar/gjeniale per ti perplasur shefat/udheheqesit me njeri tjetrin funksionoi shume mire per nje kohe te gjate, vecse ne dy raste , te cilat do ti shtjellojme me poshte kjo strategji pothuajse qe duke ja bere varrin sponsorizuesit te saj.

Sidoqofte kjo strategji i sherbeu shume mire qellimit.

Per lufterat/perplasjet civile midis tyre shqiptaret konsumuan te gjithe energjine e tyre, enegji e cila ne rast te kundert do tju ishte dashur atyre qe ta vinin kolektivisht/bashkerisht ne pune kunder sunduesit te vertete.

Governatoret e pavarur

Gjate shekullit te 18-te, perseri prominente/te famshem gjithmone e me shume, per te cilet beme aludim me siper na shfaqen ne kete shekull si governatore te shkodres dhe janines, ku ishin emeruar nga sulltani, duke bere perpjekje per tu cliruar se bashku nga kontrolli i perandorise turke dhe per te krijuar pincipata te pavaura.

Do te ishte me vend qe ti trajtonim keta te dy vec e vec.

Mahmud pasha i shkodres.

Gjate mesit te shekullit te 18-te jetonte ne afesi te shkodres ne fshatin bushatlli nje fisnik shqiptar me influence i quajtur mehmed.

Fama/emri i tij e kishte shokuar/tronditur kaq shume porten e larte saqe vendosi qe ta hiqte qafe ate duke derguar nje ushtri kunder personit ne fjale.

Por shqiptari i zgjuar/i mencur u tregua kaq i afte per tia prishur mendjen te derguave te sulltanit sa arriti te merrte prej tyre titullin me te drejte trashegimi te pashait te shkodres.

Sapo u ul mire ne shale/sapo i hipi kalit mire mehmedi filloi punen per realizimin e programit te tij me nje disipline te rrepte/brutale/te ashper.

Dhe gjeja e pare qe filloi te bente ishte prishja sistematike e skemes turke „perca e sundo".

Duke perdour te gjitha mjetet/me te mire ose me te keq ai nenshtroi njeri pas tjetrit sundimtaret e vegjel te shumte ne veri te shqiperise.

Pak kohe me pas ai e shtriu kontrollin e tij edhe mbi te gjithe shqiperine qendrore dhe u be praktikisht i pavarur nga sulltani.

Por turqit e nxoren inatin duke u hakmarre, dhe organizuar vrasjen e tij edhe per shkak te refuzimit te tij per tju bashkuar atyre ne lufte kunder rusise.

Ai u pasua nga djali tij kara mahmudi (mahmudi i zi), i cili u deshmua edhe me teper i afte dhe me shume i guximshem se babai i tij .

Ne vitin 1785 mahmudi sulmoi dhe mundi forcat e princit te malit te zi dhe pushtoi kyeqytetin e tyre.

Me nje trimeri/guxim gjithnje e ne rritje ai pushtoi ne te njejten kohe territoret e shqiperise qe mbaheshin nga venediku.

Republika e venedikut ju drejtua sulltanit per ndihme.

Porta e larte ngriti ne kembe nje ekspedite ushtarake, por mahmudi u perplas me ta ne fushen e kosoves, beteje ne te cilen trupat e sulltanit u shpartalluan.

Mahmudi tashme ishte I gatshem te aneksonte distriktin e kosoves.

Menjehere pas kesaj ai hapi bisedime me josefin e II te austrise me qellim berjen e nje aleance kunder sulltanit.

Porta e larte dergoi nje ushtri tjeter te shkelqyer kunder mahmudit te ciles ju bashkengjiten edhe forcat shqiptare te ali pashe tepelenes.

Trupat turke ju futen shkodres, por mahmudi u tregua kaq i zoti dhe i mencur saqe futi mosmarreveshje midis kampit te amiqve te tij dhe kontingjenti shqiptar i ali pashes desertoi duke marre me vete edhe te gjithe atilerine turke.

Nje ushtri tjeter, e trete turke u shkaterrua krejtesisht ne provincen e mirdites.

Josefi i II dergoi/nisi ambasadoret e tij per tek mahmudi per ta vulosur/perfunduar aleancen me te.

Por ylli I mahmutit tashme kishte filluar te venitej dhe emisaret austriake u kapen dhe u vrane nga turqit.

Megjithate qeveria e pavarur e shkodres nuk ra perpara vitit 1829, kur u dergua reshid pasha per te shkaterruar/azgjesuar/zhdukur edhe gjurmet e fundit te veprimtarise ambicioze te pashait te shkodres.

Ali pasha I janines.

Ali pasha I janines kishte lindur ne tepelene, ne jug te shqiperise. Ai ishte bashkekohes I mahmud pashes se shkodres.

Aftesite e veta ne fillim ai I tregoi duke u marre me subjekte te pabindura ndaj sulltanit ne pozicionin e tij si shef-marshall/sherif I rrugeve te komunikimit kur ai vendosi dhe mbajti rendin public asokohe, ne provincen anarkike/me trazira te tesalise ne shqiperine e jugut.

Me 1788-ten ai mori gradimin si pasha I janines ne kryeqytetin e shqiperise se jugut.

Pas kesaj ambicia e tij e vetme ishte qe te behej I pavarur nga sulltani.

Akoma me shume ai planifikoi projektin e zjarrte te krijimit te nje perandorie shqiptare per veten e tij e cila do te perfshinte te gjithe greqine sikurse edhe ishujt e jonit qe asokohe ndodheshin nen pushtimin francez dhe me vone u bene protektoriat anglez.

Ai e planifikoi qe ta bente/realizonte kete me gjakftohtesine dhe natyrshmerine me te madhe, duke mos treguar fare skrupuj ne lidhje me gjithshka dhe cdo gje ne zgjedhjen e mjeteve qe I sherbenin ketij qellimi rendesi kishte qe ti sherbenin qellimeve per realizimin e ambicieve te tij .

Menjehere pashai I janines filloi korruptimin/blerjen e ministrave te sulltanit e menyre qe ata ta linin ate te qete gjate veprimtarise se tij te bazuar ne maximen "uji fle por armiku sfle".

Ai filloi ti bente qejfin dhe ti bente lajka te gjithe botes dhe te gjitha feve.

Ai I ofroi/I beri kurbane virgjereshes se shenjte te botes kristiane dhe u lidh/beri aleance me ta po me aq shume devocion/perkushtim fallco sa edhe me boten myslymane.

Karakteristikat kryesore te tij ishin : hipokrizija, paskrupellsia, mizoria, dhe mungesa e principeve po aq sa ambicia e tij e pakufi.

Me veshtiresite qe hasi per realizimin e projektit te tij ai veproi duke I prere drute shkurt.

Dy pengesa kishte projekti I tij.

Kristianet e republikes shqiptare te sulit e cila stononte me pavaresine e saj sepse deshira e aliut ishte qe ti impononte atyre dominimin e tij

dhe bejleret e fuqishem myslymane mes te cileve ishte e ndare shqiperia e jugut.

Ne fillim ai i vuri frere pushtetit te bejlereve duke bere aleance me shqiptaret kriste te sulit.

Kur e mbaroi kete pune/e realizoi kete qellim ai ju kthye aleateve te tij te dikurshem sulioteve.

Dy here u bashkuan ne aleance bejleret me suliotet kunder armikut te perbashket, por cdo here ali pasha u tregua i zoti/afte qe ti ndante ata duke perdorur dinakerite makiaveliane te pashtershme te tij.

Dikur me ne fund ai ja doli qe ta shkaterronte pushtetin e bejlereve, dhe pas tre fushatash te tjera, fushata qe e bene te pavdekshme fisnikerine dhe trimerine e pakrahasueshme/e pashembullt te sulioteve, i dha fund edhe pavaresise se ketyre te fundit duke i shkaterruar me themel.

Mizoria qe tregoi ai ndaj sulioteve kristiane ishte po aq e tmerrshem sa trajtimi qe ai i beri bejlereve myslymane dhe pasuesve te tyre.

Aliu nuk ishte njeri qe influencohej nga preferencat fetare.

Fundi/mbyllja e shekullit te 19-te e gjeti ali pashen praktikisht te pavarur dhe duke flirtuar gjallerisht me siguri ne vetvete /i shkujdesur/pa kokecaje me fuqite e angazhuara ne lufterat napolonike, se pari me rusine, armikun e lindur te armikut te tij sulltanit, pastaj me francen, britanine e madhe dhe austrine.

Republikes se frances, qe po ngrihej gjithmone e me lart ai i dergonte urimet e tij me te mira, dhe e hodhi qafe me krenari dekoraten e lirise qe i ishte ngarkuar per tia sjelle atij gjenerali rose.

Akoma me teper ai dha urdher qe „karmanjola" te kendohej ne rruget e janines per nder te te derguarit te revolucionit.

Por sapo degjoi per shpartallimin e francezeve ne abukir (1798), ku ai i kishte kontribuar/dhene ndihme flotes se admiral nelsonit, aliu e burgosi rosin dhe e dergoi te lidhur kembe e duar ne konstandinopoje.

Menjehere me pas sidoqofte sapo ylli i napoleonit filloi te shkelqente me vezullim ne horizont pashai i janines I ktheu kurrizin miqesise me angline dhe filloi ti vardisej/ti vinte verdalle perandorit me po aq zell dhe me aq perbetime besnikerie sac kishte treguar kur mbeshteste floten e nelsonit.

Ne momentin kur po perfundonte paqja e tilsit, ali pasha dergoi ministrin e tij te jashtem direkt ne vendin ne fjale/ne vendin e ngjarjes per ti kujtuar napolonit sherbimet qe ai i kishte bere atij dhe per te kerkuar kompensim per besnikerine e tij.

Por ne mbyllje te lufterave napolonike dhe me mbarimin e konfliktit
ruso- turk sulltani vendosi qe ta hiqte qafe ali pashen.

Me 1820-ten nje ferman perandorak e shpalli aliun armik te perandorise dhe te fese muhamedane.

Dy ushtri turke pushtuan shqiperine, dhe pas dy vjet rrethimi ne keshtjellen e tij ali pasha u kap/u zu me dredheri dhe ju pre koka menjehere.

Pas renies se ali pashes, dhe shkaterrimit te qeverise/governamentit te shkodres, porta ndermorri edhe nje fushate tjeter ne shqiperi,

tashme per te zhdukur cdo gjurme te eksistences se tyre.

Ne vijim pasoi nje periudhe relativisht e qete, por shpethimet e kryengritjeve filluan perseri me 1835 dhe 1847 respektivisht ne veri dhe ne jug te shqiperise, megjithese pa sjelle sidoqofte ndonje ndryshim me vlere ne gjendjen e vendit.

Me 1865-sen qeveria turke shfrytezoi rastin/situaten per te futur/aplikuar nje organizim administrativ te ri,

te cilin ajo e kishte projektuar/skicuar/disenjuar ekstra vetem per shqiperine.

Tek rregullat e reja shqiperia e veriut popullsia e se ciles ishte nje burim konstant/i vazhdueshem shqetesimi/dhimbje koke per porten e larte, u sakatua ne tre province te ndara nga njera tjetra/te vecanta.