Muhamet Hoxhaj: Intervistë me poetin Gëzim Ajgeraj

Intervistë me poetin Gëzim Ajgeraj

Rilindësit, kanë qenë dhe janë burim frymëzimi i shpirtit tim

(Intervistën e përgaditi: Përparim Demi. Intervistoi: Muhamet Hoxhaj)

Gëzim Ajgeraj është poet dhe veprimtar nga Kosova, me banim në Zvicër. U rrit në Vërrinin heroik dhe në Prizren, ku mbaroi edhe shkollimin. Morri pjes në të gjitha lëvizjet çlirimtare, për çlirimin tokave shqiptare, që në fillim të viteve 80-ta si i ri. Emigroi në 88-tën, për të shpëtuar ndjekjes së pushtuesit sërb të atëhershëm.Vazhdoi me aktivitetin revolucionar edhe në mërgim, pa u ndalur deri në çlirimin e Kosovës. Pas çlirimit të Kosovës, ju kthye tërsishtë letërsisë. Aktiviteti i tij letrar me botime fillon që në 1987-tën, në redaksin e Rilindjes së atëhershme. Antar i lidhjes së shkrimtarve të Kosovës dhe të Zvicrës qysh prej dhjetë vitesh. Bashkpuntor me të gjitha revistat dhe gazetat e kohës, si: Rilindja, Bujku, Zëri i Kosovës, Bota Sot, Koha ditore, Epoka e re, Zëri, Fakti, Ars, Pena Shqiptare, Pioneri, Zogu i mëngjesit, etj. Ka mbi 25 botime të ndryshme letrare, poezi, prozë, romane, novela dhe poezi për fëmijë, drama, monografi, urti, etj. 

M. Hoxhaj: Kur u larguat nga vëndi çfarë shpresash kishit se do të ktheheshit dhe pas sa kohe e mendonit se do bëhej e mundur kjo?

G. Ajgeraj: Rreth dy dekada e gjysmë më herët. Vera e vitit, 88-të, është hapi imë i parë drejt udhëve të mërgimit. E gjith kjo, jo edhe rastësi. Sipas një informacioni që atë korrik të vitit në fjalë, UDB-ja serbe po planifikonte një arrestim për mua dhe një shokun tim te idealit në atë kohë; Sefedin Poniku (i cili sot punon në policin e Kosovës). Në fakt, deri në atë kohë, nuk kisha qenë edhe i rehatshëm për pushtetin. Ishte koha për ngritjen e vetëdijes kombëtare, në masat e thjeshta popullore. Shkruarja e parollave, pamfleteve politike, shpërndarja e trakteve dhe materialeve propagandistike, (që në atë kohë na vinte nga mërgimi), etj. Në fakt, ne s`ndaleshim. Si pioner i pata filluar rrugët e idealit. Dhe sot kam mbetur i tillë, si idealist i pathyeshëm i qështjes kombëtare, por në një drejtim tjetër. Asnjëher në jetë, deri më sot, nuk e kam bërë publike, nje largim të tillë, gjithmonë e kam arsyetuar largimin nga atdheu, me aspektin e qështjeve ekonomike. Kam gjithmonë dëshirë të punoj në heshtje, pa kurrfar etje për dukje në publik, siq e quaj unë; bajraktarizëm. Të tjerët i kan korrë meritat e mia, por unë ndjehem krenarë me atë. Një pjesë e idealit tim, është përmbushur, por ka edhe shum për tu bërë. Për sa i përket pjesës së dytë të përgjigjies. Shpesë për kthim po, por koh të caktuar, kush mundë ti vinte pik kësaj pune në atë kohë. Ndërsa shpresa, për çlirimin e atdheut, ndoshta nga njëher ma ngjallte kete nostalgji, dhe besimin në këtë e kam ruajtur të pa thyeshëm. Her pas here për pushime, jemi kthyer. Por, këtu që mos ti mbetem vehtes, fillimisht; kam ardhë shum here edhe nëpër kohët më të përshtatshme, të përvjetorëve te demostratave etj. Dhe shum here kam marrë pjesë në to. Këtu do ta veqoja, vitin 89-të kur me dit te tera u gjenda në Prishtinë, bashkë me të rinjët e asaj kohe që vinin nga e Prizrenit. Ka shum shum aktivitete, që nuk mundë edhe ti kujtoj më. Megjithatë, unë ndjehem i lumtur sotë kur popullin tim e shoh të lirë dhe kjo më gëzon e më jep forcë në punë e krijimtari. Sukseset le ti gëzojnë të tjeret. Më duhet të jem modest, unë i kam kryer vetëm detyrat e mia, ndaj atdheut dhe kombit. Sukseset dhe meritat, e punës sime ua kam falur të tjerëve, ndërsa krenarin do ta ruaj për vete me fanatizëm. Do mbetem përherë idealit i pa thyeshëm. Ndoshta pak tepër u zgjeruam në këtë pyetje, por vet koha e largimit tim, arsyeja, detyrimisht po më detyron në një përgjigjie të tillë.

M. H.: Çfarë mbresash keni për Kosovën e paraluftës dhe si e shikoni tash situatën atje?

Gëzimi: Çfarë të them. Një populli, një shteti i duhet mbi të gjitha liria. Dhe kur i mungonë ajo? Kosova e para luftës,për njerëzit e idealit, pra ata që punuan dhe vepruan për çështjen e lirisë së sajë, ka qenë një burg. Në fakt, ka qen një burg kolektiv, për një popull të tërë, në përjashtim të disa pakicave që jetojnë atje. Për ne shqiptarët një burg, nën qiell të hapur, dhe me qeli të mbushura me rinin më të shëndoshë, që e kishte kombi. Pra, burgosje, rrahje, tortura, plaqkitje e bastisje, helmime, e mbi të gjitha, vjasje sistematike të shqiptareve nga dora e UDB-ës serbe. Liri të shprehjes, nuk kishte fare. Liri te mediave, te cilat më vonë as që egzistonin për ne shqiptarët. Me Kosovën dhe institucionet e sajë, qeverite një pakic, e dirigjuar drejtëpërdrejtë nga Beogradi. Dhe kjo pakic, që ishin serbët, dominonte mbi popullsin shumicë të shqiptarëve. Pra, burgosje, rrahje, tortura, plaçkitje e bastisje, helmime, e mbi të gjitha, vjasje sistematike të shqiptareve nga dora e UDB-ës serbe.Siq thashë; i torturonte, i rrahte, i vriste, ua mohonte institucionet, shkollat, ambulancat, spitalet dhe qka jo tjetër. E di se këto mendime, sot mundë të shihen me rezerva, por mua nuk më bën fare. Jam shkrimtar i lirë me profesion dhe më duhet ta them hapur atë që e kam përjetuar, atë që e shohë e e ndjejë dhe atë që e parashikoi. Pra me një fjal, Kosova e para luftës, ka qen një burg kolektiv për shqiptarët, me një aparteid të dirigjuar direkt nga Serbia. Pra, për mbresa, më mbetet ta them dhe një fenomen tjetër; ideali ka qen tepër i lartë, dashuria për atdheun, lirinë, dashuria për njëri tjetrin dhe shum qështje tjera. Këto më kthejnë nostalgji, miku imë. Tani kohët kanë ecur. Më duket se një pjesë ka devijuar nga shumqka. Nga liria, që e shohin me një sy shum normal, thuaj se na piku nga qielli. Duke qen injorant ndaj shum qeshtjeve te caktuara dhe detyrave qe na preokupojnë. Mes këtyre dy kohëve të cilat nëper disa aspekte i trajtuam, ka ndodhë epoka e ndrrimit të faqeve të historisë. Apo siq e quj unë; Epoka e gjakut. Dhe kto faqe dikush i ndrroi. Dikush sakrifikoi, dikush dha gjak, mundë e djersë. Pra, pikërishtë, kjo epoka e gjakut, sikur po nëpërkëbet, po përbuzet, po injorohet. Ruajna zot nga mallkimi, si popull. Pra, serioziteti i trajtimit të vlerave që i nxori lufta, familjet e dëshmorëve, martirëve, invalidëve të luftës, veteranëve dhe shum kategori të tjera. Pastaj, kurthet e ndërkamcat që po ju bëhen atyre etj. Dashuria e cila me brishtësin e sajë na ka pushtuar si një korbë i zi në mesin tonë. Sikur shpejt po harrojmë edhe virtytet tona kombëtare. Ka shumqka që mundë të krahasohet, që përmes ketijë krahasimi, të kthjellemi dhe të mendojmë e veprojmë me mëndje të shëndoshë. Dhe kur flasim për këto dy kohë, edhe njëra edhe tjetra, i kan dy anët e medaljes. Mbi të gjitha, sotë pjesërisht, Kosova e ka lirinë, dhe kjo është faqja e artë e kësaj medalje. Për të tjerat, shpresoj se e ardhjmja do ta kthjellë popullin tonë, dhe do të filloi të ecë mbarë. Pastaj, unë mbaj shpresë, në edukimin e brezave të ri dhe në shkollimin e tyre. Sotë atje ka mundësi, ka shum shkolla, të cilat po nxjerrin kuadro që do të jen e ardhmja e vendit.

Zemra më punon vetëm për atdheun tim

M. H.: A e shihni të mundëshme të ktheheni për të jetuar në Kosovë, nëse po, çfarë pengesash keni për këtë?

Gëzimi: Ikën rreth dy dekada e gjysmë, larg atdheut. Për një jetë njeriu, janë shumë. Ndoshta kjo pyetje e juaja, brenda përgjigjies sime, ma nxjell tinëz dhe lotin e mallit për vendin tim, shokët, miqtë të afërmit, etj. Me vitet që i kaluar në Zvicër, e kam krijuar një lloj rrethi, të punës, të miqëve e shokëve, por edhe të jetës socio-ekonomike, në përgjithsi. Shikuar, nga vitet edhe stabilitetin financiar e ekonomik, e kam stabilizuar. Po ashtu edhe kohën e punës në veqanti atë krijimtari, e kam të rregulluar shum stikt. Por të them te drejten, me trup, qdo orë e qastë gjendem në atdhe. E them nga shpirti. Zemra më punon vetëm për atdheun tim. Dhe po ta di se këtu do të vdes, asnjë fije shprese sdo ta ushqeja më për jetë të mëtutjeshme. Atje i kam shokët, miqtë e mi, shtëpinë, rrethin familjar, ... atje e kam nënën, e cila më pret qdo ditë, me lotë në sy. Qfar tu them, shpirti imë është atje. Zemra më punon vetëm për atdheun tim.Vetëm fizikisht e ndjej veten këtu. Më duhet ti kthehem thelbit të pyetjes suajë. Janë nëntëdhjet e nëntë arsye, për tu kthyer. Është baza e stabilitetit dhe kërkesave të mia, që më ndalë këtu. Atje, për një vend pune stabil, që do të mundë ti përgjigjej kërkesave të mia, do ta kisha vështirë ta gjej, duke e pasur parasysh shtetin e krijuar risht. Pra më duhet të jem i sinqertë. Koha e këtijë transformimi që e parashikoj të ndodhe në këto ndryshime, do më nxirrte shum telashe e probleme, qe do te mi merrnin disa vite. Këtu kam frikë, se do ma ndalte për pak kohë hovin e aktivitetit tim krijues. Megjithatë, unë jam duke punuar në atë drejtim, që kur të kthehem në Prizren, atë kthim mos ta hetoj fare. Dhe në këtë pikë, jam shum afer. Më duhen edhe pak vite. Jeta në dhe të huaj, është e vështirë dhe tepër e dhimbëshme. Më duhet të përmendë dhe një faktë; edhe menjëher pas luftës, por edhe sot e kësaj dite, nga shum miq të mi, që punojnë edhe në institucione të larta të shtetit, kam kërkesa të vazhdueshme për kthim. Le ti kontribojnë të tjerët shtetit dhe politikës, unë do ti mbetem përjetësisht besnik, letërsisë. Do të vijë koha për të gjitha, edhe kthimin. Guri i rëndë, peshon në vendin e vetë, thot një urti e jona.

M. H.: Sa ndikoi aktiviteti juaj për çështjen kombëtare, në veprat tuaja letrare?

Gëzimi: Është shumë e vështirë të ndahet, aktiviteti imë me letërsinë që e krijoi. Kjo vjen mu për faktin, se deshte e s`deshte, brenda për brenda krijimtarisë e gjen idealin tim, e gjen etjen për lirinë e popullit tim, vizionin për të ardhmen, etj. Njeriun në jetë gjithmonë duhet ta paraprijë një ideal, dhe pikërishtë ky ideal i imi, një një formë apo në një tjetër, në mënyrë metaforike, ndoshta pak më të shtërnguar, është paraqitur edhe në botimet e paraluftës, që i kam bërë në Kosovë. Jemi udhëhequr nga ideali i lirisë, kërkesës dhe dëshirës për tu çliruar, dhe ndoshta ky ka qen edhe misioni i atëhershëm i publikimeve të mia, për ta bartur atë dëshirë edhe më gjërë. Pas luftës, për një koh të caktuar jam marrë edhe me librat për luftën, duke e hapur një front të ri dhe me shum mundë përpara vetes.Pra, letërsin dhe kombin, i kam dy qështje, gati gati të pa ndashme njëra me tjerën, apo më qartë ta themi; si mishi me ashtin. Jo për privilegje, as për asgjë tjetër, mu desh të hyjë edhe në libra të karakterit historik, që për mua ishte një hyrje në fush të minuar. Lufta kishte sjellë dhimbje të mëdha në regjionin prej nga vi, dhe Vërrini kishte nevojë për mua në atë kohë. Duheshin dokumentuar gjërat në letër, që mos të lejonim që historin, në veqanti të kësaj ane dhe ato qfar kishin ndodhur gjat luftë së UÇK-së, të na i shkruanin të tjerët.

Për këtë luftë, posedoi një arkiv të gjere, ndërsa me publikime, kam edhe shum për të publikuar, rreth kësa kohe. Pra, edhe kjo në ni far forma, ka hyre brenda krijimtaris sime, si vazhdim i asaj të parës, kohës, së idealizmës. Përveq kësaj, krijoj ende për këto kohë dhe rreth idealit, por me duhet ta them se kam aq shum libra, si te botuar dhe rreth dyzet te tjera qe e presin dritën, dhe nje pjes e tyre, jan plotesisht te liruara nga idealizma, nga patriotizma, dhe nga shum qeshtje, qe na preokupojnë neve si popull. Më duhet te jem me i qarte. Kam dhe shum libra, te cilat për kah ndertimi dhe tematika, i mbeten besnik letërsisë, dhe asaj universale. Pra, një pjesë e tyre edhe po te përktheheshin në gjuhë të huaja, do te mundë të akceptoheshin shum mirë nga lexuesi i huajë. Me një fjalë, nuk e kam problem tani, ta ndajë letërsinë dhe ta çlirojë atë nga rrjedhat e kohës, kur e kam parasysh dhe lexuesin e huajë. Megjithatë, interesat e kombit tim, nuk i jap me asgjë. Sa herë ta kërkoi koha dhe vizioni, i interesave kombëtare, unë penën time e kam në shërbim. Pra, letërsin dhe kombin, i kam dy qështje, gati gati të pa ndashme njëra me tjerën, apo më qartë ta themi; si mishi me ashtin.

Kosovarimedia: Ju keni publikuar shum libra me poezi, por edhe në zhanret tjera letrare, çfarë ju frymëzon për këtë dhe sa hapsirë ju jep për të shprehur idetë tuaja?

Gëzimi: E kam vështirë tani për tani, ti kujtoj të gjitha, por e di se me botimet e paraluftës në Rilindje, janë diku njëzet e pesë libra. Ndër to, mbi dymbëdhjetë, jan me poezi, të tjerat; poema, urti, fabula, poezi për fëmijë, romane për fëmijë e të rritur, por edhe shum artikuj dhe kritikë letrare, etj. Ideali i lirisë, ka qenë burim ushqimi i muzës sime poetike, dhe frymëzim, në krijimtarin time poetike. Ndërsa edhe në këto kohë, ka për shumqka qka të shkruhet. Vet jeta që rrethon, malli për atdheun, jeta në dhe të huaj, dhe përgjithësishtë vetë jeta që na rrethon, ka një metaforë në brendi, e cila nuk e len të qetë muzën time poetike. Kam njërgji të jashtëzakonshme për punë, dhe jam shum dinamik në jetë, lëvizje, aktivitete, punë, e mbi të gjitha edhe në krijimtari. Edhe pse, ka ikur një pjesë bukur e mirë e moshës sime, për krijimtarin e publikuar dhe profesionin e poetit, e ndjej veten ende shum i ri. Hapsirë për tu shprehur në krijimtari, sot për sot ka mjaftë. Problemet egzistojnë, si në qdo sferë të jetës, edhe në krijimtari. Është një fatkeqësi, që ne këtu ku jetojmë, por dhe largë vendlindjes, jemi ca largë qendrave të mëdha kulturore, siq jan Prishtina, Tirana, etj. Dhe kjo largësi, nga mediat, nga shtypi, nga institucionet, sikur na len të harruar ca. Megjithatë, unë si krijues i lirë ndjej veten shum të lirë dhe në këtë aspekt, i gjej vetes hapsirë për tu shprehur. I kthehem edhe pak pyetjes suajë; për sa u përket zhanreve tjera të krijimtaris, i krijoj të gjitha stilet e krijimeve, dhe aspak nuk kam vështërsi në asnjërin zhanër të të shkruarit.

Kam botuar dy romane për fëmije dhe jan pritur shum mirë. Fabula, poezi për fëmijë etj. E kam mbledhur dhe publikuar edhe urtin e Vërrinit, pjesën e parë, ndërsa e dyta ende më ka mbetur pa publikuar, për qështje kohe. Romanin. Këto vitet e fundit, jam i përqëndruar në roman, dhe punoi me shum dashuri. E kam publikuar romanin; Misioni i kriminelit, dhe është pritur shum mirë nga lexuesi. Kam të gatshëm diku 5 romane, të cilat brenda viteve në vazhdim do ti publikoi. Kohë pas kohe, e kam nxjerrë deri më tani 7 numra, revistën Metafora, revistë kryesisht për letërsi, dhe vazhdoi ta nxjerrë, sa her i gjej vetes kohë. Menagjoj edhe disa web-faqe në internet, të cilat her pas here i rifreskoi me materiale. Për lexuesin tuaj po e jap adresën e Metaforës poetike (www.metaforapoetike.de.vu),  prej nga pastaj mundë të gjenden edhe adresat e veb faqeve tjera. Me një fjalë, krijoj dhe punoi vazhdimisht pa u ndalur. Shpesh më shtynë mendimi, ta shfrytëzoi energjin dhe potencialin tim, sa mundem në shërbim të krijimtarisë letrare. Ne shkrimtarët, nuk punojmë për vete, për të tjerët, për popullin. Kjo tamam ma kujton atë tregimin e plakut që po e mbillte një mollë. E dinte se frytin e sajë, do ta hanin te tjeret, dhe pikërisht për atë qëllim e mbillte. Edhe ne, krijojmë e nxjerrim nga vetëvetja, që të mësojnë të tjerët.

Okupatori kurrë nuk na ka lënë të ngrisim kokë

M. H.: Cila është trashëgimia e juaj familjare dhe sa ka influencuar ajo në formimin tuaj si shkrimtar dhe poet?

Gezimi: Hë, një pyetje shum interesante me shum përgjigjie. Më kujtohet, qysh në fëmijëri, botën hapsirat për rreth meje, kohën, ta shohë më thellë, me të gjitha ngjyrat e sajë. E them ngjyrat, në kuptimin metaforik. Jetën me gjitha finesat. Një interesim për dijen, për kulturën, për shkollën në përgjithësi, e kam fasur qysh në moshën pes vjeqare kur kam hyre në klasën e parë. Fare fëmijë, por shum i dalluar në mësim. Më vonë, kan qen mësuesit e mi influencuesit më të mëdhej të interesimit në kulturë, si në muzik, art, sport, poer mbi të gjitha, letërsin e dalloja. Lexoja edhe atëhere romane shumë. Më vonë edhe profesorët e mi, nëpër shkollat e ndryshme, kah kam kaluar. Si nxënës i shkollave të mesme, atëherë pata bërë një roman dhe nje libër me poezi, të cilat kurrë nuk munda ti botoi, sepse e ndanë fatin e bibliotekës sime dhe rreth 2500 librave të mia, së bashku me kullën, në luftën e vitit 1998/99 në Kosovë. I dogj serbi të tëra, bashkë me Vërrinin tim. Dashurin, siq e thash ndaj letërsisë, e kam ushqyer vazhdimisht, dhe kur nuk jam ndalë së punuari me vetvehten, në këtë drejtim. Faktori tjetër gjenetik. Dihet fare mirë, historia e popullit tonë, në veqanti asajë në Vërri.Potencialin e tanishëm që e kam, kryesisht ma ka ushqyer e kaluara ime e ndritur, puna, aktiviteti, dhe mbi te gjitha dashuria për artin në përgjithësi.

Okupatori kurrë nuk na ka lënë të ngrisim kokë.  Besa është dashur të bëjmë luftë me jetën edhe për bukën e gojës. Gjyshi imë ka qen mullis, ka pasur një mulli, dhe kan mbijetuar katrahurat e kohëve. Ai ka vdekur shum i ri, në moshën që unë e kam sotë. Babai imë ka qen kujdestar i nëntë motrave dhe vëllezërve të vet, fëmijëve të mbetur jetim. Edhe për stëgjyshërit e parë, thonë se kan qen njerëz të mirë. Një familje e thjeshte shqiptare, me fare pak apo hiq mundesi për tu shkolluar. Babai imë ndjesë pastë (Ai ka vdekur ne tetor të vitit të kaluar), në moshën shtatëdhjet e katër vjeqare, deri një javë para se të vdiste, ka ditur mbi 35 vjersha, që i ka mësuar deri në klasën e katërt, sa ka qen atehere shkolla ne fshat. Për gati shtatëdhjet vjet, nuk i ka arruar, dhe vazhdimish i kërkoja të mi recitonte. I dinte te gjitha, me pik e me presje. Shpesh më thoshte, këto vjershat e juaja, shum më të vështira, nuk po i kuptoj. Pa u ndalë, më tutje, dua te them se një lloj frymëzimi, më ka ardhur edhe nga Ai. Pra, ka qenë gati gati edhe një përcjellje gjenetike, e cila sikur ka hyre pa hetueshëm brenda meje. Për sa i perket shkrimtarëve, me vargjet e Nolit, jam rritur. Me Migjenin, i kam ushqyer shpresat e jetës. Naimi, sikur më jepte frymëzim, si ta doja atdheun, lirinë, popullin tim. Me një fjalë, Rilindësit, kan qen dhe jan burim frymëzimi, i shpirtit tim. Pamvaresisht se sotë kohët kan ecur. Unë mbetem te Rilindësit, dhe më vjen shum keq, që nuk i kam takuar asaj kohe. Mergimi, ka qen pjesa tjetër e frymëzimeve të mia, dhe kjo temë shpesh e them më eshtë ngjitur në vargë dhe sikur mi jep zjarmi e mall vargut. Potencialin e tanishëm që e kam, kryesisht ma ka ushqyer e kaluara ime e ndritur, puna, aktiviteti, dhe mbi te gjitha dashuria për artin në përgjithësi.

M. H.: Meqënëse jeni rritur në një epokë e cila është karakterizuar nga lufta e shqiptarëve për çlirimin e Kosovës, cili është raporti midis lirikës dhe epikës në poezinë tuaj në gjuhën shqipe?

Gëzimi: Gati gati i kam të pa ndashme. Eposi i ynë, si në të kaluarën, por edhe sotë, ka qen dhe është shum i pasur. Përpjekjet tona, për qlirim, flas si popull, kan qen të të vazhdueshme nëpër histori dhe kohët kan nxjerrë kreshnik, luftëtar të atdheut. Për ta është kënduar, është shkruajtur edhe në të kaluarën, edhe sotë. Dhe ne i kemi të freskëta edhe kujtimet e luftës që e patëm. Kësaj, qëndrese dhe epoke, i ka prirë një dashuri, për vendin, për tokën, për gjuhën, për flamurin për atdheun. Edhe gjat kësaj kohe, në poezin time, poezia lirike dhe ajo epike, kan qenë të pa ndashme. Mjafton ti hidhet një sy mbrapa, librave te publikuar, dhe aty do ti shihni dhe vetë se sa të mishëruara jan njëra me tjetrën, pra epika me lirikën. Apo ta them më qartë, për mes lirikës, jam munduar ta shtroi në vargë dashurinë për atëdheun, dëshmorët, lirinë, etj. Dhe sikur këto tema, të eposit tonë, tek krijimtaria e ime, do ti gjen me shumicë. Nuk e di, jam marr dhumë me krijimtarin epike, sepse ka qen plaga e ime, ka qen dashuria për atdheun, për lirinë. Mendoj se ndjehem i lumtur, që aq shum i kam krijuar një epoke, siq ishte ajo e luftës për liri, dhe kjo më bënë shum krenar. Jam përpjekur nga vetvetja të jap, kontributin tim edhe me pendë, për ti dalë borgjit sa do pakë, popullit dhe vendit tim. Pra vetë kohët, nëpër të cilat u përbiruam, ishin epike dhe po të dilje nga to, ti nuk i ke kontribuar as popullit tën, as letërsisë.

M. H.: Si i cilsoni zhvillimet e letërsisë shqipe në Kosovën e pas lufte, cilat janë tendencat kryesore dhe cili do jet orientimi ne të ardhmen sipas mendimit tuaj?

Gëzimi: çfarë të them. Nëse flasim për prurjet në letërsi, sidomos të etapës së pas luftës, këtu tek ne në Kosovë, ka një evolvim. Nuk duhet të brengosemi shum, duke e shikuar artin letrar dhe zhvillimin e tijë në vizion. Puna krijuese, është një maraton, ku hyjnë shum atlet në të, por fundin e arrijnë pak. Edhe në art, është e njejta situatë. Arti i të shkruarit, kërkon mëndje, frymëzim, energji, etj, por edhe vullnet e dashuri ndaj tijë. Nëse në art, hyhet pa shumicën e këtyre kritereve, vështirë e ke ti dalësh në fundë kësaj maratone. Nuk është krijimtari, nëse ti ke bërë një libër diku dhe aty ke mbetë. Nuk hyhet me rastësi në letërsi, por me mëndje të shëndoshë dhe me vizion në punën krijuese. Për sa i përket vlerave, ato i vlerëson koha. Ajo është një sit, në kuptimin metaforik, që di ti selektoj vlerat dhe tu përcaktoj kohën e tyre. Do flas edhe si lexues; kur më bie në dorë një libër, nëse ka vlerë për ta lexuar e lexoi, nëse jo, as që i kthehem ta shikoi ndonjëher, apo edhe të merrem me të. Ky edhe duhet të jet parimi i lexuesit.Tek ne pas luftës, krahas punës pozitive që është bërë, ka edhe elemente negative, që deomos e përcjellin qdo shoqëri në pas luftë, edhe neve. Unë rreth kësaj qështje, i kam edhe verejtjet e mia, që si krijues i pavarur, nuk do pajtohem kurrë. Planet dhe programet, sot nëpër shkollat e Kosovës, një pjesë jan të vjetruara, pastaj edhe nëse diqka është ndërruar apo plotësuar, ka ngapak hile. Fati i keq i këtyre zhvillimeve, ka qen politika ditore, ajo gjithmonë i dëmtuar shoqëritë në tranzicion e edhe neve. Jan hartuar plane e programe, në kuadër të interesave të ngushta partiake, të grupeve të caktuara të interesit, të klaneve të ndryshme etj.

Europa po bashkohet gjithnjë e më shumë, në këtë kuadër edhe ne. Pse shqiptarët jo? Pse edhe ne nuk synojmë drejt një integrimi mbarkombëtar, ndyshe kohët do na dënojnë. Për të mos u zgjatur shum, për të dal nga pyetje, ne as Abetaren tonë nuk e kemi unike, qka të themi për tjera. Ndoshta pak, ju zgjata përgjigjies, por ky është një preokupim edhe i shum kolegëve të mi krijues. Nëpër shkollat tona mësohen shkrimtar të huaj, e edhe ata që deri dje i kishim armiq, e tonët mbeten jashtë këtyre programeve. Është ky një turp i kohës që nuk ka kush e lajë, dhe i brezave që do ta paguajnë në të ardhmen. Ishte ky një fakt, që drejtë për së drejti lidhet edhe me rrethanat e krijimtarisë dhe krijuesve për dekadën e pas luftës. Duke e kthyer tek krijuesi, ajo eufori e botimeve që ishte në kohën e pas luftës, sikur ka filluar te stabilizohet, dhe të bie në binarët e vetë. Kjo qështje, nuk më brengos fare. Do flas edhe si lexues; kur më bie në dorë një libër, nëse ka vlerë për ta lexuar e lexoi, nëse jo, as që i kthehem ta shikoi ndonjëher, apo edhe të merrem me të. Ky edhe duhet të jet parimi i lexuesit. Sotë është koha e zgjedhjes së vlerave, dhe e drejt e secilit, ndërsa për sa i përket, imponimit të planeve dhe programeve në shkolla, kjo është një pikpyetje e madhe, me të cilën, siq thash më lartë, jam ithtar i denjë i ides së riformulimit të planeve dhe programeve tona arsimore, në veqanti në letërsi.

M. H.: Cila është përshtypja juaj, si shkrimtar, a është përfaqsuar mjaftueshëm lufta dhe UÇK-ja në veprat artistike të literaturës shqiptare?

Gëzimi: Si njohës i mirë i rrethanave të kohës, si aktivist që kam qen shum i lidhur ngusht me këto rrjedha, dhe si njohës i asajë se sa është prezantuar lufta e UÇK-së, nuk jam i kënaqur. Më vjen shum keq, që jam shum klasik në këtë përgjigjie. Ndoshta tek krijuesit, kan ndikuar shum faktorë, që jan zhvilluar pas luftës në Kosovë, por unë nuk e shok arsyetim. Krijuesit, duhet ta shohin me mëndje të shëndoshë, epokën e kuqe, siq i them unë, apo luftën, e jo nga syri apo prizmi i politikave ditore. Jam shum stoik, në këtë që e them. Dikush e ka shikuar atë, sikur të kishte ndodhur në ndonjë planet tjetër, e dhimbshme apo jo. Po të merret krijimtaria e të gjithë krijuesve, dhe të lexohet, në veqanti koha e luftës apo edhe e pas luftës, ka të atillë, që sikur kan tejkaluar atë, pa i vënë kurrfar kronologjie asaj kohe. Kjo vlen edhe për historinë e historianët, që të mos dal nga bërthama e përgjigjies. Ka qen sikur një heshtje e pas luftës, duke e shikuar nga largë, për të mos thënë e injoruar, fatkeqësisht. Nuk do të ndalem vetëm në zhanrin e krijimtaris artistike, por edhe të shum fushave tjera të krijimtarisë. Duhet ta përmend një shembull, rreth kësaj pyetje; Unë pas luftës, e kam botuar një libër; Rruga e lirisë, është një libër intervistë me Zafir Berishën, per mes të cilit e kam zbërthyer në detaje, luftën e UçK-së, në regjionin e Prizrenit, në veqanti, në Vërri. Po ashtu e kam botuar dhe librin; Masakra e Tusuzit, ku pasqyroj një nga masakrat më të mëdha serbe në Prizren. Kam mbledhe dhe posedoj arkivën më të pasur rreth luftës në regjionin e Prizrenit. Edhe në krijimtarin artistike, kam shum krijime rreth kësaj kohe. Thuaj se nuk ka dëshmor a martir, por edhe ngjarje, të ket ndodhur në Prizren, e të mos kem shkruar. Unë, në vërri i kam njerëzit e mi, kam edhe te vrare nga rrethi i ngushte, dhe ështe e pa mundëshme të mos më preokupon kjo temë. Nuk i kam lejuar vetes që dikush tjetër të na e dokumentoi historin tonë, siq ka ndodhë shpesh në të kaluarën.

M. H.: Çfarë mund të na thoni për përdorimin e gjuhës letrare shqipe dhe problemet që diskutohen lidhur me gjuhën se standartizuar?

Gëzimi: Përpara se të them diq, nuk dua as të polemizoj me kënd, as të ngrej polemikë. çfarë të them. Me gjuhën nuk luhet. Po flitet nganjëher nëpër media, si te shkruara edhe ato elektronike, e që për mua, këto debate jan vetëm një grusht hi në hapsirë. Vërtetë, gjuha popullore, apo dialektet e ndryshme, për kah vjetërsia ia kalojnë gjuhës standarte, kjo është shum logjike. Por, të fillojmë nga e para?, Të hapim çështje tjera?, Ta hudhim këtë në shportë, pse?, Të marrim gjuhë katundesh, a krahinash?, Cila është pengesa e gjuhës sotme dhe kënd po e pengon ajo, e shumë e shumë pyetje. Thuaj se ne shqiptarët nuk kemi me qka të mirremi dhe për qka të punojmë. Prap po e them; jam disa etje të njerëzve për tu dukur të veqantë, duke menduar se jan faktor që mundë të ndryshojnë si të duan dhe kur të duan gjuhën e një kombi. Për të tani më është investuar me dekada, është standardizuar, jan krijuar miljona libra, jan krijuar shum universitete, mijëra shkolla, e jan edukuar miljona e miljona shqiptar. Dhe të qohemi sot e tu themi; o popull, nga tani e tutje do ta futim një stil tjetër të folmit në radh të parë nëpër shkolla institucione, etj, etj. Mendojeni, vetëm se qfar kapitali do të na duhej, pa lëre më problemet tjera që do të dilnin. Shkurte, e shoh të pa mundëshme, të pa nevojshme. Për mua është kthim mbrapa. Le të mendoj kush si të doj, gjuha është e të gjithëve dhe ka të drejtë kush si të doj të flasë, por të kthehemi nga pika zero, me historikun e sajë, kjo për mua është vetëm hipotetike.

M. H.: Çfarë influence ka folklori shqiptar në veprën tuaj letrare?

Gëzimi: Më duhet ta them një fakt që në fillim. Nëse no do të bëhesha poet, do të isha bërë këngëtar. Si i ri  edhe kam kënduar. E njoh shkëlqyeshëm folklorin. Kam interpretuar diku rreth tetë instrumente me tela, nga lahuta e deri tek primi, për të mos i lënë anash tupanin, daullen dhe shum instrumente tjera. Për mbi dhjet jet në Malësi kam drejtuar një SHKA, që vet e pata formuar. Pastaj mbi dhjet vite edhe këtu në mërgim. Kjo, ka ndikuar që unë të hyjë edhe vetë në shpirtin e folklorit. Guri i rëndë, peshon në vendin e vetë, thotë urtia e jonë.Kam kënduar me shok, në shum koncerte e festivale. Por me kohën, dominanca e bas-it në zerin tim, më ndali. I përmenda këto fakte, që ju vetë të mundë ta imagjinoni, se sa ndikim, ka pasur folklori, në veqanti ai popullor në veprën time. Temat te cilat i prekë, frymëzimet që mi sjellë, por edhe disponimin që e kërkoi si nevojë shpirtërore, janë burim ushqimi për muzën time krijuese. Folklori, si pasuri e popullit tonë, më bënë gjithmonë të ndihem edhe një krijimtari, shum afer tradicionales, traditës, kuptohet në fusha të veqanta të krijimtarisë, siq është poezia. Sikur këngëtari që e ka këngën, si burim i shpirtit, poeti e ka poezinë. Here pas here, për ti kontribuar edhe folklorit, shkruaj tekste këngësh. Kam krijuar shum tekste te tilla, që sot këndohen nga këngëtar të ndryshëm, e sidomos në periudhën e pas luftës, tekste këngësh për dëshmorët e kombit. Kjo thuajve, më përafron dhe më lidhë edhe më tepër me folklorin.

M. H.: Pasuria më e madhe e gjuhës shqipe janë dialektet dhe nëndialektet e shumta të përkufizuara qartë për nga shtrirja e tyre gjeografike. Si mund të shfrytzohet në art interferenca e gjuhës popullore, për të kompletuar idetë nëpërmjet një forme më komplekse, që kjo pasuri gjuhësore na e bën të mundur?

Gëzimi: Të shkruash sotë jashtë gjuhës së unifikuar shqipe, në letërsi më nuk mundë ta imagjinosh. Ndryshe, shkrimet tuaja do të mbeten në rrethe, lokalitete a krahina, si te lexueshme, apo ndoshta do të ishte me vlerë për studijuesit. Fjalë, përdoren dhe i shoh si shum të arsyeshme, duke e begatuar artin, me fjalë nga dialektet, apo të folmet e krahinave e rretheve. Kjo vlen më tepër në poezi, aty her pas here, them për veten, e përdorë ndonjë fjalë nga e folmja e rrethit, duke e përafruar dhe lidhë mirë me letraren. Jam i pa ndalshëm, dhe do të krijoi sa të më punon mëndja, muza poetike dhe penda.Por fjalë te tilla, i përdorë vetem atehere kur e di se nuk ka qarje nga gjuha e përdorur në vargë. Dhe së dyti, disa fjalë i përdorë me nostalgji, për ta dokumentuar inspirimin, se prej nga e kam marrë, për ta vënë në vargë. Që në një formë, është një lloj adrese se prej nga vijë. Gjuhët e rretheve, dialektet, jan mirë të ruhen, sepse ato janë pasuri kombëtare, por gjuha unike është vlerë e veqantë që neve duhet te na identifikoi si një komb. Dhe pikërishtë, edhe krijimtaria, duhet të ecë kësaj vije. Nuk dua polimizoj me këtë, larg asajë, por ky është mendimi imë. Për të mos dal nga tema, edhe pak, gati gjithë popujt i kan të njejtat probleme, por krijuesit, me sa kam lexuar edhe në gjuhë të huaja, e respektojnë parimin e gjuhës standarde. Influencat, e gjuhës popullore janë të mundëshme të përdoren, duke e gërshetuar me mjeshtrinë që e ka krijuesi, kur krijon një vepër letrare. Ka sentenca te tilla nëpër vepra të krijuesve, të cilët për veq artit të të krijuarit, tregojnë edhe mjeshtrinë e gërshetimit të gjuhës popullore, brenda standardes. Ashtu siq veproj edhe vete, por duke mos e mbingarkuar veprën.

M. H.: Çfarë mund të na thoni për shprehjet popullore, fjalët e urta, metaforat, dhe figurat e tjera të përdorura shpesh në gjuhën tonë të përditshme, të ngritura në nivel artistik, të cilat shpesh konsiderohen si shprehje e mënçurisë popullore. Çfarë vëndi duhet të zënë ato në literaturën bashkohore shqiptare?

Gëzimi: Mënquria e popullit, e krijuar nëpër shekuj dhe e bartur në trashëgimni, siq janë fjalët e urta apo shprehjet popullore, jan pasuri e pa zëvendësueshme. Ato bartin me vete përvojën njerzore, dhe mënqurin e popullit. Dhe sa do kohët të ndryshojnë, ato e ruajnë vlerën e vetë. Me një fjalë, shprehjet popullore, apo urtitë, janë metafora e popullit, e krijuar dhe e bartur ndër breza. Është e pa mundëshme sot ta mendosh krijimtarin, pa ndikimin e shprehjes apo traditës popullore, pa marrë parasyshë, se cilën formë apo metodë futet ajo në artin e të shkruarit. Sikur këngëtari që e ka këngën, si burim i shpirtit, poeti e ka poezinë.Vetëm, se ndoshta, mënyra e shfrytëzimit të sajë dhe e paraqitjes, në krijimtari, mundë të jetë më fine dhe më e përsosur. Ka sekuenca në shkrime, kur me një fjalë të urtë, qoftë në vargë, apo edhe në roman, me një urti të përdorur, definon shumqka. Me një fjalë, kur shprehjes së urtë popullore, apo urtis, ia gjen vendin e vetë, mundë të definosh shumqka. Por fillimisht, duhet ta njohësh mirë atë dhe shpirtin e popullit, duke kërkuar për të vënë në vendin e vetë, shprehjen e duhur.

Me një fjalë, siq e thash më herët, ajo është metafora popullore. Dhe kjo metaforë, vetëm sa e pasuron artin, e mbëlton atë, e bën më të këndëshëm. Do ta them edhe këtë: populli është poeti më i mirë, Ai ka ditur të thur fjalë, vargje, këngë, urti etj. Kjo përvojë na paraprinë neve poetëve. Ne mundë dhe shpeshë e stigmatizojmë vargun me shprehje e fjalë të huaja, duke u munduar të sjellim mjeshtri të reja, por sa do të jetë kjo e ëmbël për lexuesin tonë, kjo është pikëpyetje. Pastaj, qështja tjetër, hermetizimi i vargut brenda standardeve gjuhësore, pa përdorimin e ndonjë elementi, të sipërpermendur, paramendoni sa i thatë do të ishte për lexuesin tonë. Pra me një fjalë, edhe krijimtaria e ka misionin e sajë, kultivimin e gjuhës, traditës, por kuptohet edhe zhvillimin e sajë. Unë përvete, pamvarësisht, se e kërkojë modernitetin në vargë, shpeshherë i mbetem besnik tradicionales, sepse aty marr frymë lirshëm, aty ia gjejë prehën vargut, shkëlqimin e tijë. Vargu është si pema, kur ushqehet nga rrënja, edhe frytin e ka të mirë.

M. H.: Çfarë projektesh keni për të ardhmen në aktivitetin tuaj letrar?

Gëzimi: Letërsin e kuptoi, si një vrap i një maratonomaku, që nuk ndalet kurrë, deri në vdekje. Për mua kjo thënje është moto e krijimtaris sime. Jam i pa ndalshëm, dhe do të krijoi sa të më punon mëndja, muza poetike dhe penda. Romani, për qastin, është synimi kryesor, sa i përket botimeve. Por krijimtarin time nuk e ndërpres në asnjërin zhanër të krijimtarisë. Krijoj vazhdimish. Po, për kah volumi i krijimeve, botoi më pak. Kjo dihet. Gjithqka sot është privatizuar, dhe kërkohet vetëfinancimi i botimeve. Është e pa mundëshme sot ta mendosh krijimtarin, pa ndikimin e shprehjes apo traditës popullore, pa marrë parasyshë, se cilën formë apo metodë futet ajo në artin e të shkruarit.Kjo sikur na ndalë neve krijuesve. Megjithatë, mua jo, por kam dhe shum plane tjera para vetes. Me revistën metafora, kam dëshir ta vazhdoi, por më tepër dua ta bartë në qytetin tim te lindjes. Botimet sdo ti ndalë, përmes shtëpis sime botuese; Metafora. Her pas here kam botuar edhe libra të kolegëve të mi krijues. Por, po kthehem prapë tek romani. Kam disa romane te perfunduara te cilat e presin driten dhe për nga tematika, jan tepër interesant. Vitet e 81-ta e këndej, kan qen plotë zhvillime, sidomos ato nga viti 89-te e ketej, kur aparteidi serbe, me zullumin e vetë, mbi shqiptarët, sikur nuk është pasqyruar në libra. Paramendoni veprimet e UDB-ës serbe;vrasjet, helmimet, mbylljet e shkollave dhe institucioneve tjera, armatosjet e popullates se vetë, për lufte kundër shqiptareve. Të gjitha këto, janë tema të përfunduara në romanet e mia, me ngjarje që kryesisht zhvillohen në qytetin tim te lindjes. Një miku imë, njohës i mirë i letrave shqipe, pasi e kishte lexuar, rilexuar dhe rilexuar, për tre herë romanin; Misioni i kriminelit, më thotë; Të inkrajoj të shkruar, romane të tilla, sepse ende deri më sot, nuk është shkruar asnjë roman më i mirë për Prizrenin dhe ngjarjet brenda tijë. Të tilla komplimente kam marrë mjaftë, dhe i them lexuesit tim, se romanet qe do te vijne, do te sjellin tema, qe me siguri do të ndahen të kënaqur.

M. H.:  A dëshëroni të thoni diçka për lexuesit e Kosovarimedias?

Gëzimi: Gjuhët e rretheve, dialektet, jan mirë të ruhen, sepse ato janë pasuri kombëtare, por gjuha unike është vlerë e veqantë që neve duhet te na identifikoi si një komb. Mendoj se lexuesit tuajë i lodha pak. Le të më falin ata. Jam munduar të jem sa me i shkurtë, sepse kam shumë për të thënë. E që nganjëher e ndjej se edhe në libra, nuk po mund i dal hakut muzës sime krijuese. Sepse ajo po më shtynë shum, ndërsa rrethanat nganjeher na kufizojnë. Lexuesit tuajë, i porosis që sa më tepër të lexoni, sepse vetëm të ditur, mundë të ecim përpara si komb. Edhe diq tjetër dua ti porosis lexuesit tuajë; Për ata që jetojnë në atdhe, letë përpiqen që të ardhmen e tyre, ta ndërtojnë atje, ndërsa për ata që kanë krijuar kushte dhe mundësi për tu kthyer, ti kthehen atdheut, dhe atje ta kërkojnë e ndërtojnë ardhmërin e tyre. Kjo për mua, është alkimia, që vlen për secilin shqiptarë, që synon që ardhmërin e tijë ta kërkoi diku tjetër e jo në atdheun e vetë. Guri i rëndë, peshon në vendin e vetë, thotë urtia e jonë.

(E zgjodhi për ZSH: Baki Ymeri)