Kadri Mani: Mësuesi ynë i dashur - Milan Shufflay

Vështrim

MËSUESI YNË I DASHUR -MILAN SHUFFLAY

 /Milan SHUFLAJ (Alba LIMI):”KONSTANDIN BALSHA”-roman/

Nga Kadri Mani

Përktheu: Xhelal Fejza

MHK

Ideoi dhe përgatiti për botim: Dr. Moikom Zeqo

Redaktor: Dr. Moikom Zeqo

Arti Grafik: Ilir Gusho

Kopertina: Pikëturë e Salvador Delisë

Copyright i botimit në shqip: MHK dhe Xhelal Fejza

Botim i MHK me financimin e Ministrisë së Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve

Tirazhi 500 kopje

Shtypur në Republikën e Shqipërisë

Tiranë, 2005, f. 306.

Ky libër botohet me rastin e 600-vjetorit të Lindjes së Gjergj Kastriot Skënderbeut, nën kujdesin e veçantë të drejtpërdrejtë të Ministrit së Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve z. BUJAR LESKAJ.

“KAPITULLI

Panairi në Malin e të Shëlbuemve

Jemi më 9 mars të vitit 6900 siaps kalendarit bizantin fillimi i të cilit përputhet me fillimin e botës  dhe në vitin 1390 pas lindjes së Krishtit. Pylli i lisave që shtrihet në hapësirën midis lumnejve të Ishmit dhe Matit duke përfunduar në shpinë të Alpeve Veriore, qetësia e të cilit mbetet në kujtesën e secilit që kalon nëpër të, atë ditë që herët në mëngjes ziente nga gjallëria. Jo vetëm rrugët e kalldrëmta të ndërtuara që në kohën e romakëve, rrugë të cilat ngjiten përpjetë në drejtimin veriperëndimor deri në qytetin e Krujës, por edhe nëpër rrugët e ngushta këmbësore që gjarpërojnë nëpër këtë rrafshnaltë të pyllëzua me lisa dhe livadhe të mëdha të lulëzuara tashmë në këtë gjysmëpranverë, ecin grupe njerëzish, burra dhe gra, në këmbë dhe me kuaj, mushka e gomarë. Gomerët dhe mushkat të cilët ata i kanë vënë përpara mbajnë mbi shpinë hejbet e mbushura plot të vedosura mbi samarët e drunjtë. Ata vijnë nga pylli i Shpërdhesit, Hunavijes si quhet ultësira ndërmjet lumit të Matit dhe Durrësit, nga Kepi i Rodonit, nga Maksha e Poshtme dhe e Sipërme të cilat gjenden ndërmjet Lezhës dhe Krujës, nga Nënfandi në Mirëditë, nga Skurajt afër Durrësit ku dikur babonte fisi shqiptar në zë i Skurajve, nga Çermenika e cila gjendet në veri të Manastirit të Shën Gjonit de që nuk jug të saj kufizohet me Shpatin, zonë në të cilën para njëqind vjetësh jetonte një fis luftëtarësh  të përmendura për shpatat e tyre të gjata.

Sistemi bizantin i pronave në këtë hapësirë kishte zëvendësuar formacionet e dikurëshme iliro-romake të cilat plot një kohë mjaft të gjatë kishin qenë të pranishme në këtë truall. Në kufinjtë e dy botëve, duke i shërbyer erë carëve lindorë, herë Papëve, herë Mbretërve të Napolit nga shtpia Anzhuine ose e Nemanjëve serbë, të të cilët kishin lënë vulën e tyre Shqipërinë e Mesme dhe atë Jugore në shekujt VII-XIV-të, lindën shumë krerë fiesh që u emëruan sevastë, prosevastë, protoalegatorë, dukë, despotë, kontë e papnorë ose anzhuinë, marshallë të Shqipërisë bile edhe zhupanë serbë.

Nga përzierja e titullarëve lindorë dhe perëndimorë si dhe e sistemit të dyfishtë feudal, atij bizantin dhe fancez, nga efekti i tre katër përplasjeve ndërmjet fuqive më të mëdha të kohës që u zhvilluan në këtë truall kufitar, kemi daljen në skenë të kryetarëve të fiseve shqiptare, fillimisht me titull Fisnik i Lartë dhe pas shpërbërjes së Perandosisë së Car Dushanit, kemi edhe shfaqjen e dinastëve të vërtetë.

Me këtë vështrim në kuadër të kësaj Monografie, mëtohet që t’i jepet lexusit shqiptar e kroat një pasqyrë besnike të këtij njeriu të madh të diturisë, politikës, gjuhës e letërsisë.

Botmi në të dy gjuhët mëton të argumentojë faktin se Dr. Milan Shufflay punoi dhe vdiq për Kroacinë e për Shqipërinë, si një internacionalist i spikatur evropian e botëror.

Dhe vetëm si i tillë u dha me mish e shpirt për ndriçimin e Mesjetës Shqiptare tridimensionale: shkencërisht-letrarisht-gjuhësisht. Ai e mësoi shqipen dhe zakonet e shqiptarëve, dhe kjo hetohet në çdo pore frymëmarrëse në romanin e tij ”KONSTANDIN BALSHA”.

Andaj, edhe në hyrje të këtij vështrimi, e dhamë tekstin e heroit tonë të plotë, ku do të shihet aftësia dhe dituaria e ngjeshur njësh me fatin e popullit shqiptar, gjuhën e zakonet e të cilit i mësoi dhe i përjetoi me afsh, u bë pjesë përbërëse me fatin e popullit tonë, për të cilin hetoi dhe vdiq; ngase zbuloi se shqiptarët e kroatët kishin një prejardhje Ilire, të përbashkët.[1]

LUFTËTAR KUNDËR UTOPIZMIT POLITIK

Shufflay ka qenë luftëtar kundër utopizmmit politk, gjë që ishte aq karakteristik për inteligjencien kroate.

Lufta e tij kundër utopizmit politik e social ka qenë posaçërisht e aktuale në vitet e para pas Luftës së Dytë Botërore. Atëherë në Kroaci ëndërrohej që të përtrihej jo vetëm Kroacia, “ por i gjithë Ballkani. Jo vetëm Ballkani, po edhe Evropa. Jo vetëm Evropa por e gjithë bota nga Zagrebi deri në Peking. Atëherë flitej mbi “Rrugën qumështore të shteteve të fshatarësisë nga Jadrani deri në Balltik, mbi federatën ballkanike të popujve fshatarë”.[2]

Shufflay-i u ngrit vendosmërisht kundër ëndërrimeve të tilla, dhe konstatoi:

HUMNERA DHE BEDENI I LASHTË

Në kohën kur gjatë formësohej fati i kroatëve (kah mbarimi i viteve njëzetë i shekullit tonë), aktualitohet më tepër se kurrë ideja e Shufflay-t mbi popullin kroat në mbrojtjen e njerëzishmërisë perëndimore, e cila duhet prezentuar opinionit evropian.

“Kur ai tipar historik krejtësisht qartë vërehet”, shkruante Shufflay, “çdo kroat inteligjent, e madje edhe filozof, do ta ketë krejtësisht të qartë që nacionalizmi kroat është shumë më tepër se çdo nacionalizëm i cilitdo popull kufitar, se është më i lartë dhe njerëzisht më i dobishëm nga integrimi jugosllav.

Derisa ekziston bedeni i kahershme në mes të mesdheut Lindje e Perëndim e hapet edhe fort më larg humnera midis Azisë dhe Evropës, derisa nga Ballkani përgjatë 500-vitesh lufte bizantino-turke fugon shek. 14 – nacionalizmi kroat shënon një nga bedenet më të rëndësishme të njerëzishmërisë perëndimore.

Dhe derisa kjo është rrezikuar, dhe sot po, nacionalizmi kroat nuk domethënë vetëm dashuri ndaj trollit dhe shtëpiave kroate në të. Ai nuk domethënë atdhetarizëm lokal, por shërbim lokal i tërë Perëndimit të bardhë, dhe për këtë është apsolutisht pozitiv.”

Për këtë “truri i kroatit më të arsmuar, nga motivet etnike më të larta sesa është nacionalizmi, ta dëgjojë zërin e vet, gjakun kroat. Ngase në skaj të Ballkanit, në kufi midis Lindjes e Perëndimit, katolicizmi e ortodoksizmi, kultura evropiane dhe barbaria – emri kroat, gjaku kroat nuk dimethënë vetëm kombi! Gjaku kroat aty domethënë qytetërim. Kroatishtja aty është sinonim për krejt çka është e bukur dhe e mirë që krjoi Perëndimi evropian.”

Është e kuptueshme prandaj, nga kjotë rrjedhë që “katolikët kroatë perëndimorë nuk kanë se çka kërkojnë në Ballkanin ortodoks”, po që se edhe “thyhet mbretëria e Dushanit dhe krijohet federata, ajo do të jetë kreautrë e tjeshtë ballkanike. Në të kroatët do të humbnin atë që është në ta më e mira, do ta humbisnin kuptimin për qytetërimin e njerëzishmërinë  për perëndimin.”

I tillë do të ishte fati kroat po që se do të mbetej në ndonjë bashkësi apo jetesë të përbashkët me serbët.[3]

[1] Flora Dozan:”Ilirja”.

[2] Darko Sagrak:”Dr. Milan pl. Šufflay: „HRVATSKI ARISTOKRAT DUHA“, Zagreb, 1998, f. 41...

[3] Darko Sagrak:”Dr. Milan pl. Šufflay: „HRVATSKI ARISTOKRAT DUHA“, Zagreb, 1998, f. 43.