Laureta Mema: Tek shtëpia e shkronjave...

Tek shtëpia e shkronjave...

Nga Laureta Mema

Jemi mësuar ta shohim librin në vitrina, ta marrim në duar duke e shfletuar ëmbëlsisht pastaj shpesh ta kthejmë mbrapsht nga kapaku i fundit për të parë çmimin e më pas mbase ta adoptojmë për arësye të ndryshme. Nuk e vrasim shumë mendjen se çfarë rruge përshkoi libri deri sa erdhi në duart tona. Nuk po flas për punën e autorit, e cila dihet që është një punë e gjatë komplekse, e pasionuar por dhe e lodhshme, e fshehur, anonime a e rrëfyeshme, etj. por në këtë rast po flas për punën e punonjësve në shtypshkronja, të cilët janë mbase shpesh herë të padukshëm ndonëse me duart e tyre prekin çdo faqe libri.

Më lindi ideja të vizitoja një shtypshkronjë në Tiranë thjesht për kureshtje dhe e shfrytëzova rastin kur një ish-profesori im më tha se mund ta shoqëroja atë pasdite kur ai po shkonte të dërgonte një material.  Rrugës më shpjegoi se në çdo lagje do të gjeja patjetër disa shtypshkronja, pasi libri në Shqipëri është  bërë një biznes fitimprurës dhe shumica e shtypshkronjave janë private.

Më befasoi që në hyrje zhurma e jashtëzakonshme që dëgjohej që nga jashtë. Pastaj kur hyra brenda në shtypshkronjë zhurma u bashkua me një errësirë të papritur si dhe një aromë tejet të pakëndshme të bojës dhe mu desh kohë sa të ambjentohesha me dëgjimin, shikimin, dhe aromën. Ajo që vura re gjithashtu që në fillim ishte vrulli me të cilin punohej.
Përgjegjësi, pronari i shtypshkronjës, merrej me porositë dhe mbarëvajtjen a mbikqyrjen e punës. Katër punonjëse punonin në këmbë për proçeset e ndryshme dhe dy të rinj përkujdeseshin për makineritë. Gjithashtu,  brenda shtypshkronjës ndodhej edhe ‘zyra’ e dizenjuesit (në thonjza pasi zyra nuk kishte ndarje) i cili i takonte brenda shtypshkronjës shkrimtarët dhe klientët e tjerë, të cilët prisnin aty për t’u siguruar për shembull për kopertinën e librit, formatin, cilësinë, etj.

Kur ikën dritat pata mundësinë të flisja me ta. Pyetja ime e parë kishte të bënte me zhurmën. Punonjëset thanë se kishin mbi njëzet vjet që punonin në shtypshkronjë e ndaj nuk u bënte më përshtypje, pasi – dhe ia plasën një të qeshure me gjithë zemër- “na janë prishur veshët e të tjerat”. Ato u ankuan  për mungesën e dritave që shkurtoheshin  për orë të tëra gjë që shkaktonte një përshpejtim të punës pasi e njëjta punë duhej mbaruar brenda një afati të përgjysmuar. Gjithashtu përmendën faktin se pagat ishin shumë të ulëta (200 mijë deri ne 300 mijë lekë për punonjëset dhe 500 mijë lekë për përgjegjësit e makinerive). Sidoqoftë, ishin të kënaqura që kishin një punë pasi familja e tyre varej nga ajo pagë që ata merrnin por: “Pa mi bëj pak llogaritë! Ku më dalin 200 mijë lekë në muaj? Përfshij lekët që duhen për librat e fëmijëve për shkollën, dritat, buka, etj. Punoj nga ora shtatë e mëngjesit deri në shtatë të mbrëmjes edhe merre me mend kur arrij në shtëpi, duke pritur fugonat. Të gjitha vuajmë nga sëmundje të ndryshme e kemi tërë këto vite eksperiencë por vetëm përgjegjësja që ka tridhjetë vjet në këtë punë i kanë dhënë disi një rrogë më të lartë! Lëre por këto drita na morën shpirtin, duhet të shpejtojmë punën e stërlodhemi aq sa s’ka ku të vejë më. Po jo! Pronari thotë, shko po deshe nëse gjen pagë më të mirë diku tjetër. Do një kafe?”.

Shkrimtari në foto, i lumturuar për mbarimin e librit, nuk kishte harruar të sillte tortë për ta ndarë gëzimin me punonjësit. Dizenjuesi shtoi një gëzim tjetër, ditëlindjen e parë të djalit të tij e të gjithë kolegët pasi e uruan shtuan dhe ‘kontributin’ e tyre për dhuratat.
Teksa pi kafen, përzihem me kënaqësi në biseda  hallesh të përgjithshme shqiptare. Ata më pyesin për Amerikën e unë qesh me gjithë zemër me thumbat e tyre plot humor. Shkrimtari prezantohet e më tregon në zyrën ‘e hapur’ për librin e tij të ri. Ndërsa ai më flet me pasion, dizenjuesi bën punën e vet pa u shqetësuar nga tërë ajo zhurmë marramendëse. Shpesh pa e kthyer kokën sqaron edhe ai për situatën paksa pesimiste. Vë re se ai kryen mbase dhjetë punë në të njëjtën kohë (pa përfshirë telefonin që s’pushon së rëni nga ankesat për kohën e vonuar të materialeve për shkak të dritave) dhe mundohet t’i plotësojë kërkesat edhe në atë zhurmë të atillë. Gratë që punojnë ndërkohë, në këmbë, i lëvizin duart si makineri dhe punojnë pa hile (aq kundër formulës klishe se: “Shqiptarët nuk duan e nuk dinë të punojnë!” .

Brenda shtypshkronjës egzistonte një frigorifer i vogël ku ata vendosnin ushqimet e tyre dhe pastaj në drekë  hanin së bashku, ulur pupthazi diku pasi nuk kishte ndonjë tavolinë a hapësirë të përshtatshme.

Unë u thashë se do të qëndroja në Tiranë vetëm për një javë tjetër e që fatkeqësisht  nuk isha gazetare për të bërë një artikull a emision ku ata të shpreheshin vetë drejtpërdrejt për kërkesat e tyre. Sidoqoftë u propozova se me pëlqimin e tyre diçka edhe mund të shkruaja. Në fakt, ata ma kthyen se ishin “realistë” duke më shpjeguar se gazetarëve s’do u shkonte në mendje për një emision të tillë.

Kjo që shikoni në foto është banjoja e vetme e shtypshkronjës! (No koment)

E me të vërtetë, a nuk është e padrejtë që të punohet në kushte të këtilla?

A nuk do të ishte me vend që t’i dëgjonim vetë ata të flisnin drejtpërsëdrejti për kërkesat e tyre:

- Duam drita.

- Duam paga më të përshtatshme me realitetin ku jetojmë.

- Duam të respektohen kushtet bazë të mjedisit të punës.

- Duam të respektohet orari i punës.

- Duam: ...........

Për një libër, me 200 faqe, nëse paguan autori, pagesa fillon tek minimumi 1800$. Ish-profesori im po ndante me mua opinionin e tij se ishte një pagesë shumë tejet fitimprurëse për pronarët e shtypshkronjave. Me të vërtetë më dukej absurde që pronari të mos investonte aq pak para për një banjo, një zyrë për dizenjuesin, të mos u rriste pak rrogat atyre nënave që kishin tërë jetën në atë profesion e paga që merrnin nuk u dilte për ilaçet e duhura nga sëmundjet që kanë marrë aty brenda, në shtëpinë e shkronjave (sidomos sëmundjet për shkak të  bojës).

Para se të ikja u premtova se diçka do të shkruaja dhe se gjithashtu do t’ua nisja dhe atyre atë çfarë do të shkruaja. Mbase një gazetare a gazetar do ta rimarrë këtë problem, duke shkuar në shtypshkronja të tjera e duke parë më nga afër problemet që hasen aty .
Qeshën:
“Ik në Amerikë ti moj nënë e të ectë fati. Mirë je atje. Pa ne këtu, jemi mësuar me këto kushte e me këtë jetë gjithë jetën...”
“Mirë do të ik, se kam për të mbaruar shkollën! Por kam dhe ndërmend  të kthehem!”, u thashë...
“Eh, posi posi...Ehhhh” . Qeshën...
Një pikëpyetje më mbeti veçse në mendje:  Vallë ku e marrin tërë këtë energji për të qeshur? Për të bërë shaka, edhe me dhimbjen e tyre ?  Për të dashur kaq thjeshtazi e hapurazi?
Poezia u mundua të ma kthente një përgjigje, por pastaj u pendua e mbase tha diku thellë, më mirë mbaje për një kohë të gjatë atë pikëpyetje, se do të shërbejë po për një kohë të gjatë. E unë, s’i bëra dot numra, e mora me vete e po e ndaj edhe me ju, siç e ndanë ata me mua, pas një kohe aq të gjatë... për një kohë edhe më të gjatë... sa të gjatë!... oh, sa të gjatë!....