Dorian Koçi: Fqinj të përjetshëm

Fqinj të përjetshëm

Nga Dorian Koçi

Një nga debatet më të mëdhenj në lëvizjen kulturore të romantizmit në shekullin e XIX, kur sapo u rizbulua Greqia ishte nëse popullsia që banonte në Greqi ishte pasardhëse e Grekëve të vjetër apo një amalgamë e popullsive të tjera të Ballkanit , e cila kish përvetësuar greqishten e re si gjuhë kulture. Pyetja nuk ishte e lehtë sepse në gjithë ata shekuj pluhuri pushtimesh e zhvendosje popullsie kish qenë e vështirë që të ruhej identiteti kulturor i botës antike e aq më tepër të kishin lindur poetë, filozofë apo tragjedianë të rinj të ngjashëm të përmasave të Homerit, Sokratit, Platonit , Aristotelit, Eskilit, Sofokliut etj.

Mes entuziazmit të njohjes së kulturës antike dhe shkeljes së trojeve në të cilat shumë nga ngjarjet që kishin lexuar në libra kishin ndodhur, udhëtarët  dhe poetët romantikë evropianë kërkonin në të tashmen gjurmët e së shkuarës. Natyrisht që në këtë përqasje të tyre kishte në vetvete gjurmë të një kolonializmi kulturor ku synohej historia dhe kultura e një territori të përvetësohej duke pretenduar shpesh herë se banorët e sotëm ishin vetëm “hije të së shkuarës” dhe rrjedhimisht nuk meritonin që të banonin aty .Gjithsesi ky mendim edhe pse i shprehur shpesh herë ironikisht siç ishte rasti i Shatobrianit-poetit të shquar francez, i cili kur një zyrtar otoman e pyeti se përse kish ardhur në Greqi, u përgjigj “Të shikoj njerëzit dhe sidomos grekët që kanë vdekur”, nuk mbizotëroi në gjykimet e evropianëve rreth Greqisë. Në të kundërt, krahasimi i  gjendjes së mjerueshme kulturore të popullsisë greke të re  me atë të Greqisë antike ngjalli mëshirën dhe dëshirën që Greqia të rifitonte sërish lavdinë e dikurshme. Kjo ndjenjë keqardhje, revolucioni grek dhe vdekja tragjike e Lord Bajronit krijuan një nga rrymat më të fuqishme në kulturën dhe gjeo politikën e shekullit të XIX-Filo Helenizmin. Si rezultat i kësaj këmbëngulje të filohelenistëve  për të restauruar Greqinë e vjetër heronjtë me fustanella e tirqe të revolucionit grek u shpallën  si Leonidhat dhe Epimanondat e rinj. Por si dishepuj të kulturës antike që ishin dhe rrjedhimisht skrupulozë ndaj së vërtetës filohelenistët nuk mënuan të theksojnë dhe të dëshmojnë origjinën etnike të shumicës së këtyre heronjve si dhe dëshirat e tyre që gjuha që flisnin të fiksohej hap pas hapi në analet e shtetit të ri që po krijohej siç është statuti i parë i flotës detare greke apo përpjekja për një shtet të përbashkët me sivëllezërit e tyre në Shqipëri. Natyrisht që bëhet fjalë për shumë të përfolurit popullsi arvanitase të Greqisë por jo vetëm për ta. Në një letër që kryetari i shtetit të atëhershëm grek, Dhimitër K. Ipsillanti më 23 gusht 1821, i dërgonte “burrave aleatë trimave besnikë komandantëve Ago Vasjari, Ceno Bej, Myrto Çalit, Tahir Abazit, Sulejman Metos dhe toskëve të tjerë” pasi u kujtonte origjinën e tyre të lavdishme që nuk vinte nga “shpirtvegjlit e lindjes dhe as nga Skithët”, i shpallte pasardhës të drejtë për së drejtë të “heronjve tanë paraardhës dhe të bashkuar me ne në luftimet për liri” i konsideronte akoma më tepër si “vëllezër”. Ky pasazh, i cili gjendet i botuar vetëm në përmbledhje dokumentesh për revolucionin grek, por kurrsesi në një tekst historie hedh shumë dritë për marrëdhëniet greko-shqiptare të fillimit të revolucionit dhe është në kundërshtim te plotë me  thirrjet e fundit raciste dhe antishqiptare  që u dëgjuan në paradën ushtarake të Athinës. Ndaj për një lexues të rregullt të historisë tingëllojnë të çuditshme kur sjell ndërmend se në fillimet e zgjimit grek ka pasur këto konsiderata kaq të larta dhe rrjedhimisht shtron pyetjen se nga buron  kjo urrejtje patologjike e grekëve ndaj shqiptarëve?

Për hir të së vërtetës duhet pranuar se përplasjet në Epir kanë qenë fatale për krijimin e kësaj klime. Lindja dhe zhvillimi i nacionalizmit në shekullin e XIX krijoi premisat e një beteje të ashpër për zotërimet e Perandorisë Otomane në Ballkan, ku nacionalizmi grek përfshiu në planet e tij të Megali Idesë dhe shume territore shqiptare. Popullsia shqiptare u gjend mes “Shillës dhe Karibdës” në përpjekjet e saj për të realizuar aspiratat kombëtare.Nga njëra anë ishin otomanët që vazhdimisht i frikësonin se me tërheqjen e tyre nga Ballkani do të mbeteshin vetëm në mes të popullsive armike dhe nga ana tjetër ishin grekët që me adoptimin e diskursit fetar për ndarjen e popullsisë shqiptare në myslimanë dhe të krishterë kërcënonin me asimilim këtë të fundit.Ky hezitim i vazhdueshëm nga elita shqiptare për të ndërmarrë aksione më të drejtpërdrejta për shkëputje nga otomanët rezultoi fatal dhe me të drejtë është cilësuar si vonesë historike, shpesh herë dhe është keqkuptuar si bashkëpunim i shqiptarëve më otomanët.Ky keqkutim historik është një nga akuzat që prodhon shumë helm dhe shovinizëm në marrëdhëniet shqiptaro-greke, pjesë e ligjërimit të vazhdueshëm politik e historik në Greqi, e cila ushqen paragjykime dhe racizëm. Pjesëmarrja e herë pas hershme e reparteve mercenare shqiptare në kuadër të ushtrisë otomane për të shtypur kryengritje të grekëve, jo domosdomërisht provon tezën që mbizotëron prej kohësh në qarqet akademike greke se shqiptarët ishin kundër tyre pasi mercenarët kanë si flamur pagën për të cilën paguhen, ashtu si dhe shqiptarët nuk mund të bëjnë fajtor ministrin e jashtëm të Perandorisë Otomane, Kara-Theodhor Pashën, një grek nga Fanari i cili përfaqësonte perandorinë në Kongresin e Berlinit më 1878, kongres i cili rezultoi fatal për shqiptarët pasi perandoria i përdori tokat shqiptare si plackë tregu për të qetësuar fqinjët e saj ballkanikë. Ajo që duhet më tepër theksuar në analizën e këtyre marrëdhënieve është se kombi shqiptar asnjëherë në mënyrë të organizuar nuk ka ushtruar dhunë shtetërore ndaj popullsisë greke, ashtu si ushtroi ushtria greke në luftërat ballkanike në Shqipëri. Akoma dhe sot në memorien e Shqipërisë  së jugut janë të gjalla kujtimet e dhimbshme të masakrave në Hormovë, Panarit, djegiet dhe shkatërimet e shtëpive dhe objekteve të kultit mysliman në pothuajse të gjitha fshatrat.Djegia, dëbimi dhe masakrat ndaj popullsisë shqiptare në Çamëri është një tjetër tumor në marrëdhëniet greko-shqiptare që vazhdon të lëshojë ende metastaza në formën e pakuruar të tij.

Kombi shqiptar edhe pse pre e këtyre masakrave të vazhdueshme nuk i e ka bërë urrejtjen dhe racizmin asnjëherë pjesë të diskursit të tij politik përsa i përket marrëdhënieve me Greqinë madje as dhe në periudhën më të keqe të marrëdhenieve diplomatike midis tyre. Ky integritet kulturor që kemi demonstruar na ka nderuar më tepër dhe nëse filohelenistët do të ishin gjallë patjetër që do të çmonin shqiptarët më tepër si mbartës të tharmit kulturor të botës së antikitetit sesa grekët. Ndaj këtë tharm të çmuar kulturor duhet ta vazhdojmë ta mbajmë dhe të mos bëjmë pjesë të protestës sonë dukuri të huazuara nga kultura të huaja si është djegia e flamurit. Flamuri përfaqëson një komb të tërë dhe çdo kush që djeg flamurin grek duhet të dijë se djeg dhe magjinë e vargjeve të Ricosit dhe Elitit, tingujt e mbrekullushëm të Theodhoraqis dhe imazhet e papërsëritshme të Angjelopusit, thesare jo vetëm të kulturës greke por dhe asaj botërore.

Reagimi i menjëhershëm i qeverisë greke për të dënuar aktin është një hap i mirë që duhet të ndiqet nga iniciativa e qeverisë shqiptare për të diskutuar të gjitha mosmarrëveshjet në kuadër të traktatit të miqësisë të nënshkruar në 1996. Komisionet e përbashkëta duhet të fillojnë menjeherë punën së pari për anulluar ligjin e pakuptimtë të luftës, rishkruarjen e teksteve të historisë së Greqisë ku të nënvizohet kontributi i shqiptarve në revolucionin grek, heqjen e ditomisë së diskursit ndaj popullsisë shqiptare ku ajo ortodokse vazhdon të konsiderohet si greke, shpjegimin e brezave të rinj se Shqipëria në 1940 ishte një vend i pushtuar dhe rrjedhimisht nuk mund të sulmonte Greqinë, diskutimin e hapur dhe pa paragjykime të cështjes çame, mbrojtjen dhe sponsorizimin e gjuhës dhe trashëgimisë kulturore të arvanitasve në Greqi dhe hapja e shkollave shqipe për emigrantët shqiptarë në bazë të gjithë konventave evropiane. Natyrisht, këto diskutime nuk përfaqësojnë program maksimalist të nacionalizmit shqiptar dhe apsolutisht nuk duhen parë si të kësaj forme.Ato janë praktika të ndjekura dhe nga kombe të tjerë dhe të bazuara në filozofinë e rishikimit të drejtë të historisë dhe asaj të së drejtave të njeriut.Modeli i praktikave të afrimit dhe miqësisë franko-gjermane është një model që duhet ndjekur në Ballkan pasi siguron një fqinjësi dhe miqësi të qëndrueshme aq të nevojshme për rajonin tonë. “Fqinjët nuk mund të zgjidhen thotë një fjalë e urtë ballkanase dhe përderisa shqiptarët dhe grekët janë të destinuar për të qenë fqinj duhet të dinë të ndërtojnë dhe gëzojnë miqësinë dhe aleancën që u afron NATO sot për sot dhe Bashkimi Evropian  nesër, kur Shqipëria do aderojë me të drejta të plota.